The dispositive principle in the administrative procedure

Intencja niniejszej pracy polegała na wykazaniu, że zasada dyspozycyjności - mimo swojego wyjątkowego charakteru - spełnia ważną rolę procesową w postępowaniu administracyjnym, a celem ustawodawcy konstruującego poszczególne instytucje konkretyzujące tę zasadę było umożliwienie stronie wywarcia rzeczywistego (a nie jedynie pozornego) wpływu na kształt prowadzonego postępowania. Postawiona teza została potwierdzona w wyniku zbadania konkretnych przejawów zasady dyspozycyjności oraz ustalenia, w jakim zakresie (pełnym czy ograniczonym) zasada ta obowiązuje w konstrukcji określonych instytucji prawa procesowego.Analizę poszczególnych uprawnień dyspozycyjnych strony poprzedzono scharakteryzowaniem zasady dyspozycyjności w postępowaniu administracyjnym (zakres zastosowania tej zasady jest bowiem bardzo ograniczony przez czynnik władczy, dominującą pozycję organu administracji publicznej; zasada ta stanowi w istocie wyjątek od panującej na gruncie tego postępowania zasady oficjalności) oraz wyprowadzeniem niektórych elementów zasady dyspozycyjności już z treści zasad ogólnych przedstawionych w rozdziale drugim k.p.a., a szczególnie z wyrażonej w art. 10 k.p.a. zasady czynnego udziału stron w postępowaniu. Po przeanalizowaniu przejawów obowiązywania zasady dyspozycyjności w postępowaniu administracyjnym można dojść do wniosku, że ustawodawca wprowadził elementy dyspozycyjne na każdym etapie postępowania. Warto jednak podkreślić, że zakres zastosowania zasady dyspozycyjności jest szerszy w postępowaniach wszczynanych na wniosek niż w tych uruchamianych z urzędu. W dyspozycji strony pozostaje już uprawnienie do inicjowania postępowania (najwyraźniejsze w postępowaniach wszczynanych wyłącznie na wniosek strony), które podlega pewnym ograniczeniom. Z kolei przyznane stronie w toku postępowania wyjaśniającego uprawnienia dyspozycyjne (np. prawo inicjatywy dowodowej, prawo strony do udziału w czynnościach postępowania dowodowego czy do wypowiedzenia się w przedmiocie przeprowadzonych dowodów) uzupełniają jedynie dominującą pozycję organu (elementy dyspozycyjne na tym etapie postępowania są bardzo liczne i różnorodne, ale główna odpowiedzialność spoczywa na organie, który jest gospodarzem postępowania). Ponadto przejawem zasady dyspozycyjności jest przyznanie stronie prawa wystąpienia z żądaniem wyłączenia pracownika organu administracji publicznej czy sprostowania, uzupełnienia, wykładni decyzji. Do najbardziej istotnych uprawnień dyspozycyjnych należy możliwość żądania przez stronę zawieszenia czy umorzenia postępowania oraz zawarcia ugody. Jednak również w tym wypadku obowiązywanie zasady dyspozycyjności nie jest bezwzględne, ogranicza ją np. ustawowe określenie przesłanek skorzystania z konkretnej instytucji i wymóg zatwierdzenia ugody przez organ. Elementy dyspozycyjne pojawiają się także na późniejszych etapach postępowania i polegają przede wszystkim na: oparciu wniesienia odwołania na zasadzie skargowości, przyznaniu stronie możliwości uruchamiania postępowań nadzwyczajnych (szczególnie wyraźnym przejawem zasady dyspozycyjności jest inicjowanie niektórych postępowań wyłącznie na skutek żądania strony, a zatem z wyłączeniem prawa organu do działania z urzędu – art. 145 § 1 pkt 4, 145 a, 145 b k.p.a.), czy uzależnieniu zmiany lub uchylenia decyzji ostatecznej w trybie art. 155 k.p.a. od zgody strony.

The intention of this study is to prove the fact, that the dispositive principle (principle of a free exercise by the parties of their rights)- in spite of its unique character - plays an important role in the administrative procedure, and that the aim of the legislator, who constructs particular institutions to specify that rule, was to enable a party to exert real, not only apparent, influence on the proceedings. This thesis was confirmed by examining the specific manifestations of the dispositive principle along with determining to what extent (full or limited), this rule applies to the construction of certain institutions of procedural law.The study of individual dispositive rights of the party was preceded by the characterization of the dispositive principle in the course of administrative procedure (the scope of applying this principle is in fact strongly limited by the factor of authority, and the dominant position of public authority; this principle is actually an exception to the principle of formality of the procedure) as well as by deriving some elements of the dispositive principle from the content of the general principles of the Code of Administrative Procedure, in particular from the principle of active participation of the parties in the proceedings. First of all, because of the exceptional nature of the dispositive principle in the administrative proceedings, and only against the above mentioned background, it is possible to assess the significance of the dispositive principle for the whole proceeding. For the same reasons, it would be possible to state that the role played by the various dispositional powers is truly significant, and the dispositive principle provides an opportunity for the party to influence the course of the proceedings and to protect its interests. The dispositive principle does not usually apply to administrative proceedings in an absolute manner, but this fact should not be associated with unjustified narrowing the right of the party to exercise its rights and to extern an influence on the course of proceedings, but with the nature of administrative proceedings (to which always applies the principle of formality). After analyzing the manifestations of dispositive principle in the administrative proceedings, it can be stated that the legislator has introduced a disposable items at each stage of the proceedings. It should be also emphasized that the scope of the dispositive principle is broader in proceedings initiated at the request, than in those that run from office. The party is then entitled to initiate proceedings, although this right is subject to certain restrictions. On the other hand, the powers of dispositions, that were granted to the party in the course of explanatory proceedings, are only additional to the dominant position of public authority. Furthermore, the manifestation of the dispositive principle are: the right to demand the exclusion of the public administration employees, as well as the right to demand corrections, additions and interpretation of the decision, that were granted to the party. Moreover to the most important dispositive rights of the party belong the entitlement to stay proceedings, to discontinue the proceedings, or to reach an agreement. Dispositional elements appear also in the later stages of the proceedings and consist primarily in the fact that: the possibility to appeal is based on the principle of accusatorial procedure, the party is granted the ability to run the extraordinary procedures, moreover on the fact that making amendment or repeal to a final decision is dependent from the consent of the party ( that apply only to a certain cases).