Cechy totalitarnego państwa i społeczeństwa na przykładzie noweli "Opustoszały dom" Lidii Czukowskiej i powieści "Przenicowany świat" braci Strugackich

Characteristics of totalitarian state and society on the example of novella "Sofia Petrovna" by Lydia Chukovskaya and novel "Inhabited Island" by Arkady and Boris Strugatsky

Nowela "Opustoszały dom" Lidii Czukowskiej i powieść "Przenicowany świat" Arkadija i Borisa Strugackich są jednymi z dzieł, które podejmują tematykę totalitaryzmu. Przedstawiają ją one jednak na dwa różne sposoby.Celem niniejszej pracy jest ukazanie podobieństw i różnic w przedstawieniu totalitarnej rzeczywistości pomiędzy wyżej wymienionymi utworami.Planeta przedstawiona w "Przenicowanym świecie" jest pretekstem dla zarysowania struktury państwa totalitarnego. Aby ukryć totalitarną problematykę autorzy zastosowali szereg symboli, aluzji i eufemizmów. Czukowska z kolei nie starała się zamaskować tej problematyki za pomocą metafor i podkreśliła znaczenie swojego utworu jako prawdziwego świadectwa życia w latach trzydziestych XX wieku w ZSRR.W obu dziełach znajdziemy cechy wyróżnione przez politologów jako typowe dla państwa totalitarnego, takie jak: oficjalna ideologia, masowa partia z dyktatorem na czele, system policyjnej kontroli, kontrola władz nad środkami masowej komunikacji i walki zbrojnej. Bracia Strugaccy i Lidia Czukowska wymienili także dwa główne filary totalitarnego świata – kłamstwo i strach."Przenicowany świat" i "Opustoszały dom" posiadają sens uniwersalny – poprzez ukazanie losów bohaterów autorzy chcieli przedstawić los całego społeczeństwa. W utworach tych można wyróżnić kilka cech, które składają się na obraz społeczeństwa totalitarnego. Są to między innymi: utrata zdolności krytycznej analizy rzeczywistości, skłonność do fanatyzmu, przeciętność i jednakowość.W obu dziełach znajdziemy także moralną problematykę, między innymi kwestię dotyczącą pojęcia człowieczeństwa i powiązanych z nim zasad moralnych. Autorzy opisują moralność w totalitarnej rzeczywistości, a także człowieka jako jednostkę i jego miejsce w tym systemie. Czukowska skupia się na uczuciach, takich jak miłość czy przyjaźń w totalitarnym świecie. Bracia Strugaccy z kolei podkreślają problem moralnych wyborów w totalitarnej rzeczywistości. Są jednak takie moralne zagadnienia, które znajdziemy w obu dziełach, jak na przykład: prześladowanie i eliminacja ze społeczeństwa ludzi, którzy ośmielili się w jakikolwiek sposób sprzeciwić władzy totalitarnej i zachować choćby cząstkę człowieczeństwa; dążenie do celu niemoralnymi środkami; samotność w totalitarnym świecie.Analizując cechy totalitaryzmu w "Opustoszałym domu" i "Przenicowanym świecie" można wysnuć wniosek, że pomimo wielu różnic pomiędzy tymi dziełami, autorzy przedstawili wiele podobnych zagadnień i wykreowali oni wizje totalitarnych światów.Zarówno Strugaccy, jak i Czukowska obnażyli mechanizmy działań totalitarnych władz i poddali je ostrej krytyce. "Opustoszały dom" i "Przenicowany świat" są ważne nie tylko jako świadectwo swoich czasów, ale także jako ostrzeżenie przed konsekwencjami pozbawienia ludzi wolności.

"Sofia Petrovna" by Lydia Chukovskaya and "Inhabited Island" by Arkady and Boris Strugatsky are among literature, devoted to the theme of totalitarianism. These two works show totalitarian world in two different ways. The aim of this thesis is to present similarities and differences between visions of totalitarian reality, contained in the above-mentioned works.The planet, which appears in "Inhabited Island", serves as a pretext to show the structure of totalitarian state. To hide totalitarian issues the authors introduced a number of symbols, allusions and euphemisms. Chukovskaya, in turn, shows these issues clearly, without metaphors and emphasizes the value of her novella as a true testimony to life in the thirties of the twentieth century in USSR.In both works can be found characteristics, defined by politologists as typical for totalitarian state, such as: official ideology, mass party led by a dictator, a system of a terroristic police control, authorities controlling all means of mass communication and armed combat. Strugatsky brothers and Lydia Chukovskaya described also two main pillars of the totalitarian world – lie and fear."Inhabited Island" and "Sofia Petrovna" both have universal sense – by presenting histories of the characters, authors wanted to show the lot of all society. In these works one can single out several characteristics, composing the image of totalitarian society, which are: a loss of skills of critical analysis of the reality, a tendency to fanaticism, a mediocrity and a sameness.In both works we can find also many moral issues, for example questions, concerning the concept of humanity and, associated with it, moral principles. The authors are describing the morality in totalitarian reality, as well a human as an individual and his place in this system. Chukovskaya focused on how look feelings like love or friendship in totalitarian world. Strugatsky brothers, in turn, emphasized the problem of moral choices in the totalitarian reality. But there are some moral issues, which can be found in both works: persecution and expulsion from the society people, who dared to oppose authorities in any way and to keep even a piece of a humanity; pursuing a goal in immoral way; loneliness in the totalitarian world.When analyzing the characteristics of totalitarianism in "Sofia Petrovna" by Lydia Chukovskaya and "Inhabited Island" by Arkady and Boris Strugatsky one can conclude that, despite many differences between these two works, the authors presented several similar issues, and both of them are creators of a vision of totalitarian world.Both authors uncovered the mechanisms of action of the totalitarian authorities and criticized them. "Sofia Petrovna" and "Inhabited Island" are important not only as evidence of their time, but also as a warning of the consequences of depriving people of freedom.

Повесть "Софья Петровна" Лидии Чуковской и роман "Обитаемый остров" Аркадия и Бориса Стругацких находятся среди произведений, затрагивающих тему тоталитаризма. Однако, они представляют эту тематику на два разных способа.Целью настоящей работы является показать сходства и разницы в описании тоталитарной действительности между вышеуказанными сочинениями.Планета, представленная в "Обитаемом острове", является предлогом для того, чтобы показать структуру тоталитарного государства. Чтобы скрыть острую проблематику, авторы применили ряд символов, аллюзий и эвфемизмов. Чуковская, в свою очередь, не старалась скрыть этой проблематики, подчеркнула даже ценность своего произведения как свидетельства жизни в тридцатых годах ХХ века в СССР.В обоих произведениях найдем черты, выделенные политологами как характерные для тоталитарного государства, такие как: официальная идеология, массовая партия во главе с диктатором, система полицейского контроля, контроль властей за средствами массовой информации и вооруженной борьбы. Братья Стругацкие и Лидия Чуковская описали также два главных устоя тоталитарного мира: ложь и страх."Обитаемый остров" и "Софья Петровна" имеют универсальный смысл – путем представления судеб героев, авторы хотели представить судьбу целого общества. В этих сочинениях найдем несколько черт, составляющих образ тоталитарного общества. Такими чертами являются: потеря способности к критическому анализу действительности, склонность к фанатизму, посредственность и одинаковость.В обоих произведениях широко показана также моральная проблематика, в частности вопрос, касающийся понятия человечества и, связанных с ним, моральных принципов. Авторы описывают моральность в тоталитарной действительности, а также человека как личность и его место в этой системе. Чуковская сосредотачивается на чувствах таких, как любовь и дружба в тоталитарном мире. Братья Стругацкие, в свою очередь, подчеркивают проблему моральных выборов в тоталитарной действительности. Однако, есть такие моральные вопросы, которые найдем в обоих произведениях, как например вытеснение из общества людей, осмелившихся противиться действиям властей и сохранить в себе хотя бы часть человечества; стремление к цели безнравственным путем; одиночество в тоталитарном мире.Анализируя черты тоталитаризма в "Обитаемом острове" и "Софье Петровне", можно прийти к выводу, что, несмотря на многие различия между этими произведениями, их авторы представили много подобных проблем и начертали картины тоталитарных миров.Как Стругацкие, так и Чуковская разоблачили механизмы действий тоталитарных властей и подвергли их резкой критике. "Софья Петровна" и "Обитаемый остров" важны не только как свидетельства своего времени, но также как предостережение о последствиях лишения людей свободы.