Bibliogr. przy rozdziałach. Tłumaczenie: Natalia Nieć, Marek Wilk.

Dziedzictwo kulturowe należy do pojęć, które zrobiły w XX wieku niezwykłą karierę. Związane z nim kody kulturowe - sensy, znaczenia, wyobrażenia charakterystyczne dla określonych społeczności lokalnych czy narodowych oraz jego desygnaty materialne i niematerialne, stały się przestrzenią nowych fascynacji oraz eksploracji naukowych, badawczych, regionalnych, społecznych i amatorskich. Te wielorakie poszukiwania pokazały, że istotą dziedzictwa jest wybór przemieniający dobra kultury w ,,nasze dziedzictwo” . Obszary kultury, którym jednostki lub społeczności nadają sens aksjologiczny, jednocześnie podlegają zazwyczaj ochronie i przekazywane są kolejnym pokoleniom. Istnieją różne formy tego przekazu - tradycyjne, związane z ustnym przekazem indywidualnym i lokalnym, jak i instytucjonalne - publiczne, prywatne i pozarządowe, charakterystyczne dla organizacji, które wybierają zjawiska i artefakty ważne z punktu widzenia ich znaczeń. Trzeba jednak pamiętać, że wybór ten jest zawsze mniej lub bardziej subiektywny. Już samo dziedzictwo kulturowe UNESCO przynosi wiele pytań dotyczących jego potrzeby, istoty, dyskursów, a także obszarów znajdujących się poza jego ochroną. Przyglądając się liście UNESCO, odkrywamy bowiem zarówno zabytki najbardziej wartościowe z punktu widzenia danego narodu, jak i – poprzez stwierdzenie braku – wiele obszarów wykluczonych, znajdujących się wciąż poza dziedzictwem oficjalnie uznanym. Warto także podkreślić, że poza ,,instytucjonalną ochroną” rozciągać się może często przestrzeń ,,instytucjonalnego zapomnienia”, które okrywa często „cudze” materialne i niematerialne obiekty, o które dane społeczności lub nosiciele tego dziedzictwa nie dbają, które dla nich nie mają znaczenia i których kolejnym spadkobiercom nie chcą przekazać. To przestrzeń wszelkich form degradacji, marginalizacji i ostatecznie zapomnienia, której podlegać ma “spuścizna obcych” . Wybór, ochrona, a tym samym i marginalizacja pewnych obszarów dziedzictwa wiążą się też ze sposobem i jakością jego zarządzania - w tym samym momencie może ono stanowić twórczą aktywność na rzecz zachowania dziedzictwa, jak i - poprzez wykluczenie pewnych sfer - utwierdzeniem go w przestrzeni nieistnienia. W monografii Cultural heritage - management, identity and potential autorzy, pracownicy naukowi Instytutu Kultury Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, podjęli tematykę teoretycznych i praktycznych zagadnień związanych z dziedzictwem kulturowym oraz zarządzania wybranymi polskimi i zagranicznymi instytucjami kultury. Otwiera ją tekst Łukasza Gawła, który pokazuje, że dziedzictwo kulturowe jest zawsze sprawą wyboru - to od nas samych zależy, co wybierzemy, jak będziemy ochraniać oraz jak zarządzać dziedzictwem. Autor dokonuje rozróżnienia dwóch pojęć: zasób dóbr kultury, ważny z punktu widzenia narodu i zorganizowanych formalnie społeczności, oraz dziedzictwo kulturowe; to ostatnie stanowi kategorię węższą i zależną od osobistych wyborów. Wskazuje też na konieczność zmian w zakresie instytucjonalnego zarządzania tak rozumianym dziedzictwem. Rafał Maciąg rozważa problematykę dziedzictwa kulturowego w kontekście humanistycznej teorii zarządzania. Podkreśla, że dziedzictwo kulturowe funkcjonuje współcześnie jako przedmiot badań ,,w specyficznym rozdwojeniu"- wydaje się dobrze ustabilizowane pojęciowo, a nawet określone dokładnie przez szereg wyczerpujących definicji, ale pojawiają się też głosy specjalistów przeciwne tej pewności, będące świadectwem obserwowania konfliktów pojawiających się w praktyce. Cezary Woźniak z kolei, przywołując twórczość dwóch wybitnych polskich twórców - Jerzego Nowosielskiego i Witolda Gombrowicza, lokuje dziedzictwo kulturowe w ramach dialektyki swojego i obcego, pokazując że to, co określamy mianem dziedzictwa kulturowego jest każdorazowo dziejowym zapisem czasoprzestrzeni, pozostającym w związku z ludzkim pragnieniem zamieszkiwania w świecie. Kolejne artykuły dotyczą teoretycznych i praktycznych analiz różnej tematyki dziedzictwa kulturowego - prawnej ochrony jego niematerialnego wymiaru, roli współpracy między interesariuszami w zarządzaniu dziedzictwem kulturowym oraz nowych form eksploracji tematu. Teodora Konach śledzi w tym kontekście źródła i podstawy prawne ochrony folkloru, jego modele oraz propozycje nowych prawnych rozwiązań. Anna Góral omawia z kolei problematykę obiektów dziedzictwa kulturowego w lokalnych społecznościach oraz specyfiki zarządzania tym obszarem na poziomie lokalnym. Pokazuje wielość interesariuszy, czy lepiej powiedzieć ,,aktorów na scenach kulturowych" (wewnętrznych i zewnętrznych), którzy wiążą z dziedzictwem określone praktyki i modele zarządzania, ukazując też praktyczne przykłady z obszarów południowej Polski (m.in Lanckorona, Lipnica Murowana). Weronika Pokojska obejmuje swym zainteresowaniem obszary miejskie i rozważa fenomen tzw. urban exploring (urbex), czyli nowych form eksploracji trudno dostępnych i zdewastowanych przestrzeni miejskich, podejmowanych przez niezależnych pasjonatów czy badaczy naukowych. Wskazuje na jego definicje, miejsca i cele eksploracji oraz legalną i nielegalną formę wypraw odkrywających dziedzictwo. Agnieszka Pudełko omawia zjawisko rewitalizowanej przestrzeni, którego korzenie przypadają w Polsce na lata 90. XX wieku wiążące się ze zmianą ustroju polityczno-ekonomicznego i upadkiem budownictwa przemysłowego i mieszkalnego charakterystycznego dla okresu socjalizmu (m.in rewitalizacja dzielnicy Kazimierz i Nowa Huta, brama Stoczni Gdańskiej). W monografii znalazły się też artykuły dotyczące zarządzania kulturą i zbiorową pamięcią w wybranych instytucjach oraz projektach kulturalnych. Katarzyna Barańska rozważa je w oparciu o muzea i kolekcje, które podlegają regułom czasu historycznego. Wskazując grupy ,,swoich" i ,,obcych" marginalizowanych dotychczas w przestrzeni muzealnej, postuluje aby zarządzanie muzeami oraz ich wystawami odbywało się w ramach pamięci i historii ,,każdego". Jarosław Klaś przytacza fenomen pamięci zbiorowej i szczególnych nośników pamięci, jakimi są współcześnie m.in muzea historyczne. Dokonuje też przeglądu inwestycji w polskich muzeach historycznych dokonanych po upadku komunizmu i zmianach kształtu zarządzania instytucjami i projektami. Zawarte w monografii teksty prezentują ogromny potencjał obszaru zjawisk zaliczanych do materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz jego zarządzania. Przynoszą nowe konstatacje i perspektywy badawcze, wskazują też ciekawe desygnaty i skojarzenia charakterystyczne dla tego obszaru interdyscyplinarnych badań. Dotykając tego, co lokalne i uniwersalne, prywatne i instytucjonalne pokazują, że w obszarze dziedzictwa kulturowego i jego zarządzania wiele nowych i nieznanych tematów jeszcze wciąż przed nami...

Cultural heritage is one of the concepts that have made an unusual career in the 20th century. The cultural codes associated with it- senses, meanings, and ideas, characteristic for specific local or national communities, and the tangible and intangible assets, became a space for new fascinations as well as scientific, regional, social and amateur exploration. These multiple searches for the truth showed that the essence of heritage is portrayed in the choice transforming the cultural goods into "our heritage" . The areas of culture, which are given axiological sense by individuals or communities, are usually protected and communicated to the next generations. There are various forms of communication - individual as well as collective oral tradition, institutional - public, private and non-governmental distinctive for organizations which select the phenomena and artefacts important from the point of view of their meanings. Please note, however, that this choice is always more or less subjective. The UNESCO cultural heritage alone brings many questions about its needs, essence, discourses as well as areas left outside its protection. Looking at the UNESCO list we discover both, monuments which bear the highest value from a given nation's point of view, as well as the missing elements - multiple excluded areas, which still remain outside the officially recognized heritage. It is also worth to note that beyond the "institutional protection" there may often be a space of the "institutional oblivion" that frequently covers "strange" tangible and intangible objects, which are not cared for the communities or even carriers of this heritage, who do not wish to communicate it to their descendants. It is a space for all forms of degradation, marginalization, and in the end oblivion that awaits the legacy of the "strange" . The choice, protection and at the same time marginalization of certain heritage areas are also related to the quality of its management - it can thus be a creative activity to maintain the heritage, or, by excluding certain spheres - condemning it to non-existence. In the Cultural heritage - management, identity and potential monograph, the authors, academic professors of the Institute of Culture at the Jagiellonian University in Krakow, raised the theoretical and practical issues related to the cultural heritage and management of selected Polish and foreign cultural institutions. The opening text by Ł‎‎‎‎ukasz Gaweł reveals that cultural heritage is always a matter of choice - it depends only on us, and our choices as how to protect and manage the heritage. The author distinguishes between two concepts: the resources of cultural goods, important for the nation and formally organized societies and cultural heritage; the latter signifying a narrower category largely dependent on personal choices. He also points to the need for changes within the institutional management of heritage interpreted as such. Rafał Maciąg considers the issue of cultural heritage in the context of theory of humanistic management. He emphasizes that cultural heritage has contemporarily been studied in a "specific ambiguity" - it seems to be quite a stable concept, and even defined by a series of comprehensive descriptions, however there are a number of professionals who oppose this certainty, which becomes the testimony of the conflicts arising in the real world. Cezary Woźniak, in turn, by recalling the art of two outstanding Polish authors - Jerzy Nowosielski and Witold Gombrowicz, locates cultural heritage within the dialectic of self and other, showing that it is in every case that our notion of cultural heritage becomes a historical record of the continuum remaining in connection with the human desire to live in the world. Further articles cover both theoretical as well as practical analyses of various cultural heritage topics - legal protection of the intangible dimension of heritage, role of the stakeholders in managing cultural heritage and new forms of its exploration. Within this context, Teodora Konach tracks the sources and legal bases for the protection of folklore, its models and proposals for new legislative solutions. Anna Góral, in turn, discusses the issues of cultural heritage objects found in local communities as well as the particulars of heritage management on a local level. She presents multiple stakeholders, or should we say "actors on cultural stages" (internal and external), who link heritage to certain practices and models of management, presenting some real-life examples from the area of Southern Poland (e.g. Lanckorona, Lipnica Murowana). Weronika Pokojska presents her interests in urban areas and considers the so-called urban exploring (urbex), i.e. new forms of exploration of hard to reach and wasted urban areas undertaken by independent enthusiasts and researchers. She provides its definition, places of interest and objectives of exploration as well as legal and illegal forms of expeditions discovering the forgotten heritage. Agnieszka Pudełko discusses the phenomenon of revitalized space, which has originated in Poland in 1990s, connected to the change of the political and economic system as well as the fall of the typically socialist industrial and residential housing construction (e.g. the revitalization of the Kazimierz and Nowa Huta districts in Kraków as well as the gate of the Gdańsk Shipyard). The monograph also includes articles on cultural management and collective memory in selected institutions and cultural projects. Katarzyna Barańska ponders the question within the context of museums and collections subject to the rules of historical time. By emphasizing the groups of "our own" and the "others" so far marginalized within the museum space, she calls for museum and exhibition management to be executed within the memory and history of "everyone". Jarosław Klaś cites the phenomenon of collective memory and specific memory carriers such as historical museum spaces today. He also reviewsthe investments in the Polish historical museums introduced after the fall of communism and changes in institutions and project management. The texts included in the monograph present an enormous potential of the group of phenomena belonging to the tangible and intangible cultural heritage as well as its management. They also bring new findings and research perspectives, point to interesting meanings and associations, which are characteristic of this area of interdisciplinary research. By touching the local and universal as well as private and institutional, the authors show that the field of cultural heritage and its management can still offer a lot to explore...