Czech borrowings in Pful's dictionary : the scientific terminology

Bibliogr. s. 193-206. Indeks

Niniejsza praca ukazuje rozwój zapożyczeń czeskich, a właściwie terminologii naukowej pochodzenia czeskiego w języku górnołużyckim od połowy XIX wieku aż po czasy współczesne. Podstawę ekscerpcji materiału stanowił wydany w 1866 roku Łužiski serbski słownik Křesćana Bohuwěra Pfula. Analizą objęte zostały hasła kwalifikowane przez samego leksykografa jako bohemizmy (łącznie 1494 wyrazy hasłowe), które następnie zostały porównane z materiałem zawartym w późniejszych słownikach górnołużyckich oraz w górnołużyckim korpusie tekstowym HOTKO (w pojedynczych przypadkach również w innych tekstach źródłowych). Takie podejście pozwoliło w pełni pokazać losy zapożyczeń czeskich w górnołużycczyźnie. Jednocześnie dało choćby częściową odpowiedź na pytanie, dlaczego niektóre zapożyczenia nie utrzymały się w języku, a pośrednio pozwoliło także pokazać rozwój górnołużyckiej terminologii naukowej w ogóle. Zebrany materiał został podzielony na dwie grupy: terminologię naukową i słownictwo ogólne. Niniejsza rozprawa stanowi pierwszą część opracowania zagadnienia rozwoju zapożyczeń czeskich w języku górnołużyckim. Z 432 terminów pochodzenia czeskiego zachowało się do dziś 132, czyli 30%. Najwięcej utrzymało się nazw geograficznych (13 z 22 zapożyczeń) i zoologicznych (39 z 74 zapożyczeń), tj. odpowiednio 59% i około 53% wszystkich przejętych nazw geograficznych i zoologicznych. Następne w kolejności są nazwy geologiczne (9 z 26, czyli około 35%), terminy z zakresu literatury, mitologii, sztuki i architektury (13 z 38, czyli ponad 34%), nazwy botaniczne (20 z 59, czyli około 34%), terminy matematyczne (5 z 19, czyli ponad 26%), terminy z różnych dyscyplin naukowych (6 z 27, czyli ponad 22%), a także terminy lingwistyczne (3 z 14, czyli ponad 21%), anatomiczne i medyczne (10 z 48, czyli ponad 20%) oraz fizyczne i astronomiczne (3 z 15, czyli 20%). W mniejszym stopniu zachowały się nazwy chemiczne (10 z 70, czyli ponad 14%) i terminy filozoficzne (1 z 11, czyli 9%). Nie utrzymał się żaden termin z zakresu prawa. Wiele z zachowanych bohemizmów występuje jako terminy samodzielne, pozostałe jako synonimy innych nazw, np. internacjonalizmów lub germanizmów. Część z nich notowana jest w słownikach jako przestarzałe, niektóre zaś należy chyba uznać za takie ze względu na fakt, że jako ostatnie rejestrują je pojedyncze słowniki z lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku.

The work discusses the development of Czech borrowings, and more precisely, of scientific terminology of Czech origin in the Upper Sorbian language, beginning with the mid-19th c. till the present day. The analysed material has been excerpted from the Łužiski serbski słownik compiled by Křesćan Bohuwěr Pful and published in 1866. The object of investigation are entries qualified by the lexicographer himself as Bohemisms (1494 entry words in total), which are subsequently compared with the material included in later Upper Sorbian dictionaries as well as the HOTKO Upper Sorbian text corpus (and in individual cases also in other source texts). Such an approach has allowed for a thorough overview of the fate of Czech borrowings in Upper Sorbian. At the same time it has offered at least a partial answer concerning the question as to why some borrowings have not survived in the language,. Indirectly, it has also made it possible for us to trace the development of Upper Sorbian scientific terminology altogether. The collected material has been divided into two groups: scientific terminology and general vocabulary. The present dissertation constitutes the first part of the analysis of the question concerning the development of Czech borrowings in Upper Sorbian. Out of 432 terms of Czech origin in all 132 have survived to date, i.e. 30%. The most numerous items preserved concern geography (13 out of 22 loans) and zoology (39 out of 74 loans), i.e., 59% and ca. 53% of all the geographical and zoological terms borrowed, respectively. The following in order are geological terms (9 out of 26, i.e. ca. 35%), the terminology in the field of literature, mythology, art and architecture (13 out of 38, i.e. more than 34%), botanical terms (20 out of 59, i.e. ca. 34%), mathematical terms (5 out of 19, i.e. over 26%), vocabulary from various scientific disciplines (6 out of 27, i.e. over 22%), linguistic terminology (3 out of 14, i.e. over 21%), anatomical and medical vocabulary (10 out of 48, i.e. over 20%) as well as terms from the fields of physics and astronomy (3 out of 15, i.e. 20%). The less frequently preserved items are those related to chemistry (10 out of 70, i.e. over 14%) and philosophy (1 out of 11, i.e. 9%), no legal terminology, however, has survived. Many of the identified Bohemisms function as independent items, whereas the remaining ones are synonyms of other terms, e.g. internationalisms or Germanisms. Some of those are marked as obsolete in dictionaries, while others probably need to be recognised as such due to the fact that they appear only in individual dictionaries not later than the 1950s.