Criticism of the normative approaches to the compliance with international law : remarks within the interdisciplinary analysis of international law

W teorii prawa międzynarodowego wyróżnia się zasadniczo dwa główne nurty tłumaczące przestrzeganie prawa międzynarodowego. Pierwszy z nich, odwołujący się teorii normatywistycznej, wyjaśnia postępowanie w zgodzie z normami prawnomiędzynarodowymi poczuciem moralnego obowiązku odczuwanego w tym zakresie przez podmioty prawa międzynarodowego. Normy prawnomiędzynarodowe mają być zatem przestrzegane z uwagi na sam fakt posiadania przez nie przymiotu norm prawnych. Innymi słowy, właściwa dla tych norm siła wymuszająca przestrzeganie (compliance pull) sprawia, że państwa stosują się do dyspozycji norm, nie podejmując przy tym pogłębionej refleksji co do ewentualnych konsekwencji takiego zachowania się. Odmienna teoria, tłumacząca przestrzeganie traktatów motywami o charakterze instrumentalnym, koncentruje się na badaniu przez państwa korzyści, jakie płyną z decyzji o przestrzeganiu prawa. Ze względu na fakt, iż dokładna analiza zachowania się państw wskazuje na przyziemne ważenie przez nie zysków i strat, warto zastosować do zagadnienia przestrzegania prawa międzynarodowego narzędzia znane z takich nurtów jak teoria racjonalnego wyboru, teoria gier czy też ekonomiczna analiza prawa. Szczegółowe badania dokonywane przy użyciu wspomnianego instrumentarium pokazują, że zachowanie się, jawiące się na pierwszy rzut oka jako wynikające z normatywizmu stosowanie się do prawa międzynarodowego, jest w rzeczywistości decyzją poprzedzoną analizą potencjalnych korzyści i uciążliwości związanych z konkretnym podejściem do danej normy. Wnioskiem wynikającym z tej prawidłowości jest z kolei stwierdzenie, iż prawo międzynarodowe samo z siebie nie wywiera niezależnego wpływu na zachowanie się państw, co zaś prowadzi do konkluzji, iż przestrzeganie prawa międzynarodowego jest jedynie racjonalnym skutkiem; nie zaś motywem determinującym owo zachowanie się. Zastosowanie innych modeli, przy szczególnym uwzględnieniu teorii ekonomicznych, np. z obszaru analizy kosztów transakcyjnych, prowadzi do podobnych wniosków, które są w swojej istocie raczej pesymistyczne z normatywistycznego punktu widzenia, ponieważ ukazują nad wyraz instrumentalne powody leżące u podstaw współpracy międzynarodowej oraz działań w zgodzie z traktatami. Wszystko to sprawia, iż niezwykle pomocne wydaje się wzbogacenie stosowanej analizy zachowania się państw, tak aby móc lepiej zrozumieć i antycypować decyzje państw na arenie międzynarodowej. Tak rozumiana zmiana paradygmatu analitycznego może pomóc społeczności międzynarodowej w skuteczniejszy sposób przewidywać - a dzięki temu również reagować - na drastyczne przypadki łamania prawa międzynarodowego. Należy podkreślić, że opisywane podejście interdyscyplinarne wydaje się mieć szczególną doniosłość w obrębie prawa międzynarodowego z uwagi na osłabioną cechę egzekwowalności tego prawa, powodującą, iż adresaci prawa międzynarodowego są szczególnie podatni na rozważanie ekonomicznych aspektów w trakcie podejmowania decyzji odnoszących się do reguł prawa międzynarodowego, przy czym rozważanie takie opiera się często na bezwzględnym badaniu własnego interesu i uwzględnianiu egoistycznych motywacji o czysto instrumentalnym charakterze.

There are essentially two main theories explaining compliance with international law. According to the normative approach, norms qua norm influence states' behavior. Thanks to the compliance pull of the norms, states feel a moral and legal obligation to act in accordance with a given law provision, regardless of possible future consequences. On the other hand, compliance resulting from a state's conviction that acts in concordance with international rules would bring certain advantages, is indicative of the reasoning within the instrumental compliance theories. Due to the fact that states conduct a gain-and-loss analysis prior to making decision on the compliance with a given norm of international law, it is useful to apply methods and models such as rational choice theory, game theory or Law and Economics. The analyses of a state's attitude based upon such approaches often show that acts which appear to be examples of normatively driven compliance are in fact instrumentally motivated decisions made after weighing potential gains and disadvantages. Thus, it may be stated that in many cases the international law per se does not have an independent impact on states' behavior which implies the conclusion that compliance with international law is only a rational result, not the motivation behind the given behavior. The application of other models, especially from economic theories such as transaction cost analysis, leads to similar conclusions and these are quite pessimistic from the normative perspective because real reasons for cooperation or treaties compliances seem to be instrumental. Therefore, it is of importance to enrich the analysis of states' actions related to international law provisions in order to better understand and have the requisite tools to anticipate states' behavior. Such an approach could possibly prepare the international community in a more comprehensive way for drastic violations of international law. The interdisciplinary method should gain even more significance and usefulness due to the special feature of international law consisting in the weakened attribute of its enforcement, which makes the addressees of international law more susceptible to the consideration of economic aspects while deciding on law compliance - considerations based on self-interest, as well as instrumental and egoistic motivations.