Analiza gramatyczna, leksykalna i frazeologiczna temporalności w języku rumuńskim

Gramatical, lexical and phraseological analysis of temporality in Romanian language

Każdy akt mowy jest zakorzeniony w czasie - i pośrednio lub bezpośrednio - przez predyktywność fraz lub semantykę słownictwa odnosi się do czasu, w ten sposób, iż poprawna reprezentacja relacji czasowych warunkować będzie skuteczną komunikację w każdym języku. W językach obcych w których się komunikujemy proces ten jest jeszcze bardziej istotny, a rozumienie relacji czasowych wydaje się mieć olbrzymi wpływ na komunikację, a wręcz jest kluczem do zrozumienia kultury. Problematyka temporalności wydaje się być jednocześnie ogromnie złożona w języku, gdyż percepcja i wyrażanie czasu - zaczynając od jego warstwy pojęciowej, aż po warstwę konatywną, impresywną lub wolitywną może być realizowana na wielu płaszczyznach i jest całkowicie niejednolita i asymetryczna w przypadku języka rumuńskiego. W niniejszej pracy przedstawione zostaną środki morfologiczne którymi można definiować, przedstawiać lub tworzyć podstawowe relacje czasowe. Wybór przykładów będzie się opierał na kategoryzacjach dokonywanych przez językoznawców rumuńskich, Cornela Săteanu (za Wilhelmem E. Bullem), mając w świadomości całą złożoność problemu przedstawioną przez Gustava Guillauma, lub względnie niedawno, Romanę Timoc-Bardy i Iuliana Popescu i innych kontynuatorów jego badań w tym przedmiocie. Zaprezentowane zostanie podejście możliwie najbardziej pragmatyczne celem usystematyzowania tych charakterystycznych środków (semantycznych, morfologicznych, leksykalnych, frazeologicznych i osiowych) przy pomocy których można przedstawić “obraz czasu” w strukturze języka rumuńskiego. W pierwszych rozdziałach zostaną zdefiniowane relacje czasowe przedstawiane w strukturze czasownikowej i przysłówkowej przy pomocy modeli proponowanych przez francuskiego językoznawcę Gustava Guillauma i kontynuatorów jego idei, Rocha Valina a także Wilhelma E. Bulla i Arne Kluma, zaadaptowane w ramach języka rumuńskiego przez Cornela Săteanu, a także Romanę Timoc-Bardy, Mihaelę Popescu i innych. W części teoretycznej praca będzie się opierać na ideach Gustava Guillauma i Rocha Valina przedstawionych w języku rumuńskim przez Iuliana Popescu, które również dość niedawno były przedmiotem badań Romany Timoc-Bardy. Następnie przedstawione zostaną czasy i tryby czasownikowe celem uzyskania katalogu ogólnego (schematu) relacji czasowych w najważniejszych strukturach syntaktycznych (predykatywnych) języka rumuńskiego, to jest w najważniejszych strukturach czasownikowych i przysłówkowych przedstawiających wartość semantyczną dla relacji czasowej określonej w orzeczeniu. Zostaną scharakteryzowane ich współrzędne osiowe, a w przypadku przysłówków lub wyrażeń i zwrotów przysłówkowych ich opozycje osiowe takie jak jednoczesność, uprzedniość, następczość dla charakterystyk takich jak datowanie, oddalanie i przybliżanie czasowe (w relacjach wektorowych wobec czasu teraźniejszego operatywnego lub wirtualnego) lub ich charakter duratywny lub iteratywny. W kolejnym rozdziale zostaną przedstawione najważniejsze wyrażenia frazeologiczne w języku rumuńskim celem scharakteryzowania konceptualizacji odnoszących się do czasu według modelu przedstawionego wcześniej dla przysłówków - przedstawiona zostanie próba użycia tego modelu dla grup wyrażeń przysłówkowych i innych wyrażeń frazeologicznych lub zwrotów. Wybór przykładów w tym rozdziale opiera się na źródłach leksykalnych takich jak słowniki definicji, słowniki zwrotów, wyrażeń lub przysłów wydane po 1950 roku w języku rumuńskim oraz na słownikach dostępnych w Internecie i wymienionych w bibliografii. W ostatnim rozdziale przedstawione zostaną różne struktury morfologiczne należące do grupy podmiotu przedstawiające wartość semantyczną w odniesieniu do czasu, na podstawie których przeanalizowana zostanie rola każdej części mowy w konceptualizacji tego pojęcia.

Every speech act is rooted in time - and directly or indirectly - either by the predictivity of phrases or the semantics of the vocabulary it relates to time, in such a way that the correct representation of temporal relations will condition effective communication in any language. In foreign languages ​​in which we communicate, this process is even more important, and understanding temporal relations seems to have a huge impact on communication, and even is the key to understanding culture. The issue of temporality seems to be at the same time extremely complex in language, because the perception and expression of time - from its conceptual layer to the conative, impression or volitional layer can be implemented on many levels and is completely heterogeneous and asymmetric in the case of the Romanian language. In this paper, we will present the morphological means by which it is possible to define, represent or create basic temporal relations in a language. The choice of examples will be based on the categorizations made by Romanian linguists Cornel Săteanu (after Wilhelm E. Bull) or relatively recently, Romana Timoc-Bardy and Iulian Popescu, bearing in mind the entire complexity of the problem presented by Gustave Guillaume, and other continuators of research on this subject. The possible pragmatic approach will be presented in order to systematize these characteristic means (semantic, morphological, lexical, phraseological and axial) with which the "image of time" can be presented in the structure of the Romanian language. In the first chapters, the temporal relations presented in the verbal and adverbial structures will be defined using models proposed by the French linguist Gustave Guillaume and the followers of his ideas, Roch Valin, as well as Wilhelm E. Bull and Arne Klum, applied to Romanian language by Cornel Săteanu, as well as Romana Timoc-Bardy, Mihaela Popescu and others. In the theoretical part, the work will be based on the ideas of Gustave Guillaume and Roch Valin presented in Romanian by Iulian Popescu, which were also, quite recently, the subject of research by Romana Timoc-Bardy. In the next chapter, tenses and verb modes will be presented in order to obtain a general catalogue (scheme) of temporal relations in the most important syntactic (predicative) structures of the Romanian language, i.e., in the most important verbal and adverbial structures, representing the semantic value for the temporal relation specified in the predicate. Their axial coordinates will be characterized, and in the case of adverbs, vectoral oppositions such as simultaneity, anteriority, succession for characteristics such as date, tardiness or promptitude of time (in vectoral relations to the present operative or virtual tense) or their character as durative or iterative will be presented. In the next chapter, the most important phraseological expressions in Romanian will be presented to characterize the conceptualizations related to time according to the model presented earlier for adverbs - an attempt will be made to apply this model for groups of adverbial expressions and other phraseological expressions or phrases. The selection of examples in this chapter is based on lexical sources such as dictionaries of definitions, dictionaries of phrases or proverbs published after 1950 in Romanian, and online dictionaries listed in the bibliography. In the last chapter, the various morphological structures belonging to the subject group bearing the semantic value in relation to time will be presented and, on that basis, the role of each part of speech in the representation of the concept of time will be analysed.

Orice proces de vorbire este ancorat în timp și – în mod direct sau indirect – prin predicativitatea frazelor sau semantica lexicului, se referă la timp, în așa fel o reprezentare corectă a relațiilor temporale va condiționa o comunicare eficientă în orice limbă. În limbile străine în care comunicăm procesul acesta este și mai important iar înțelegerea relațiilor temporale pare să aibă un impact imens asupra comunicării și chiar este o cheie pentru înțelegerea unei culturi. În același timp problematica temporalității în limbaj pare extrem de complexă, fiind că perceperea și expresia timpului în limbaj - începând cu stratul lui noțional până și în stratul conativ, impresiv sau volitiv, se poate realiza în mai multe forme și pe mai multe coordonate și este cu totul neomogenă și asimetrică în cazul limbii române. În lucrarea de față se prezint mijloacele morfologice prin care se pot defini și reprezenta sau crea fundamentalele relații temporale în limbaj. Alegerea exemplelor se va baza pe sistematizările făcute de lingviști români, Cornel Săteanu (apud Wilhelm E. Bull), având în seamă o întreagă complexitate a problemei prezentată de Gustave Guillaume sau mai recent, Romana Timoc-Bardy și Iulian Popescu și alți continuatori ai cercetărilor sale pe acest subiect. Se va prezenta astfel o abordare cu cât se poate de mai pragmatică în scopul de a sistematiza aceste mijloace caracteristice (semantice, morfologice, lexicale, frazeologice și axiale) prin care se poate redă “imaginea timp” în structura limbii române. În primele capitole se vor defini relațiile temporale reprezentate în structura verbală și adverbială a limbii române folosind modelele propuse de lingvistul francez Gustave Guillaume și de continuatorii ideilor sale, Roch Valin, alături de Wilhelm E. Bull sau Arne Klum și adaptate în cadrul limbii române de către Cornel Săteanu sau Romana Timoc-Bardy, Mihaela Popescu și alții. În partea teoretică lucrarea se va baza pe ideile lui Gustave Guilllaume prezentate în limba română de către Iulian Popescu fiind de asemenea, relativ recent, subiectul unor studii de Romana Timoc-Bardy. Se vor prezenta timpurile și modurile verbale, obținându-se un catalog general (schemă) al relațiilor temporale în principalele structuri sintactice (predicative) ale limbii române și anume în principalele structuri verbale sau adverbiale care prezintă valoarea semantică pentru relația temporală definită de predicat. Se vor caracteriza coordonatele lor axiale, iar în cazul adverbelor și a locuțiunilor sau expresiilor adverbiale, se vor caracteriza opozițiile lor precum simultaneitatea, anterioritatea și posterioritatea în specificări precum datarea, distanțarea sau promptitudinea temporală (în relațiile vectoriale față de timpul prezent operativ sau cel virtual) cât și caracterul lor durativ sau iterativ. În următorul capitol se vor prezenta principalele locuțiuni frazeologice în limba română pentru a preciza reprezentările referitoare la timp după modelul menționat anterior pentru adverbe - se va încerca aplicarea acestui model pentru grupuri de locuțiuni adverbiale, respectiv pentru alte locuțiuni frazeologice sau expresii. Alegerea exemplelor în capitolul acesta este bazată pe sursele lexicale precum dicționare explicative, dicționare de expresii, locuțiuni sau proverbe apărute după anul 1950 în limba română, cât și pe dicționarele disponibile online, menționate în bibliografie. În ultimul capitol se vor prezenta diverse structuri morfologice din cadrul grupului nominal care realizează valoarea semantică referitoare la timp pe baza a ce se va studia rolul fiecărei părți de vorbire în reprezentarea acestui concept.