Rehabilitation of the 'Devil' : Adolf Nowaczyński’s drama entitled "Smocze gniazdo, albo wybawienie dyabła z szlacheckiej opressyi. Dramat z czasów zygmuntowskich"

Artykuł jest analizą historyczną dramatu Adolfa Nowaczyńskiego pt. "Smocze gniazdo, albo wybawienie dyabła z szlacheckiej opressyi. Dramat z czasów zygmuntowskich", którego głównym bohaterem jest starosta zygwulski Stanisław Stadnicki (ok. 1551-1610), zwany przez współczesnych "Diabłem łańcuckim". Stawia pytania związane z kreacją Stanisława Stadnickiego w dramacie: czy jest to autentyczna próba rehabilitacji starosty zygwulskiego? Czy Nowaczyński napisał kolejną satyrę wyśmiewającą siedemnastowieczną Rzeczpospolitą i jej społeczeństwo? Bez wątpienia był zafascynowany obrazem dawnego państwa polsko-litewskiego odmalowanym przez Władysława Łozińskiego w "Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku". Analizując dramat Nowaczyńskiego i sposób prowadzenia narracji historycznej przez Łozińskiego można odnaleźć wiele punktów wspólnych. Utwór młodopolskiego literata odczytuję również jako zerwanie z sienkiewiczowskim pisaniem "ku pokrzepieniu serc" i romantyczną wizją przeszłości Rzeczypospolitej.

The article is a historical analysis of Adolf Nowaczyński’s drama titled. "Smocze gniazdo, albo wybawienie dyabła z szlacheckiej opressyi. Dramat z czasów zygmuntowskich", whose main protagonist is the starosta of Sigismund, Stanisław Stadnicki (c. 1551–1610), called 'the Devil of Łańcut' by his contemporaries. He poses questions related to the portrayal of Stanislaw Stadnicki in the drama: is it a genuine attempt to rehabilitate the Zygwul starosta? Did Nowaczyński write another satire ridiculing the 17th-century PolishLithuanian Commonwealth and its society? No doubt he was fascinated by the image of the former Polish-Lithuanian state painted by Władysław Łoziński in ‘Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku'. Analysing Nowaczyński’s drama and Łoziński’s manner of conducting the historical narrative, one can find many points in common. I also interpret the work of the writer from the Young Poland movement as a break with Sienkiewicz’s writing for the comfort of the heart and a Romantic vision of the PolishLithuanian Commonwealth past.