'Peculium simile esse homini'. Roman origins of a juridical person

Praca skupia się na analizie fragmentu D. 15,1,40 pr.-1 pochodzącego z pracy rzymskiego jurysty Marcianusa, w którym Papirius Fronto porównuje peculium do człowieka. Autor wykazuje, że nie jest to jedynie metafora, lecz przejaw wczesnego myślenia o bytach prawnych zbliżonych do konstrukcji współczesnej osoby prawnej. Analiza lingwistyczna i interpolacyjna potwierdza autentyczność tekstu. Omówione zostało funkcjonowanie peculium w prawie rzymskim i jego wyjątkowość w zakresie podmiotowości prawnej. Przybliżono sylwetki jurystów Marcianusa i Papiriusa Frontona, twórców biologicznego porównania peculium do człowieka. Przedstawiono i rozważono najbardziej prawdopodobne inspiracje filozoficzne dla takiego porównania, opierające się na dziełach Arystotelesa oraz Polibiusza. Ukazano także recepcję tego fragmentu w nowożytności w prześmiewczej glosie Akursjusza i w prawie bizantyjskim. Stwierdzono, że współczesna literatura romanistyczna rzadko wspomina o fragmencie D. 15,1,40. Zainteresowanie autora budzi nowy nurt ekonomiczny, który na podstawie słów Marcianusa upatruje w peculium pierwowzoru obecnych spółek prawa handlowego. W zakończeniu wskazano na podobieństwo między ujęciem peculium jako człowieka a teorią organiczną osób prawnych Ottona von Gierkego, jako jedynie powielającą rzymską intuicję. Pozwala to uznać analizowany fragment D. 15,1,40 za jedno z najstarszych świadectw myślenia o bytach prawnych jako przypominających żywy organizm, także pod względem konstrukcyjnym.

The thesis focuses on the analysis of fragment D. 15,1,40 pr.-1 from the work of the Roman jurist Marcianus, in which Papirius Fronto compares peculium to a human being. The author demonstrates that this is not merely a metaphor, but a manifestation of early thinking about legal entities similar to the modern concept of a juridical person. Linguistic and interpolation analysis confirms the authenticity of the text. The functioning of peculium in Roman law and its uniqueness in terms of legal subjectivity are discussed. The profiles of the jurists Marcianus and Papirius Fronton, the creators of the biological comparison of peculium to a human being, are introduced. The most likely philosophical inspirations for such a comparison, based on the works of Aristotle and Polybius, are presented and considered. The reception of this passage in modern times is also shown in the mocking gloss of Acursius and in Byzantine law. It is noted that contemporary Roman law literature rarely mentions the passage D. 15,1,40. The author is interested in a new economic trend which, based on the words of Marcianus, sees in peculium the prototype of present-day commercial law companies. In conclusion, the similarity between the concept of peculium as a person and Otto von Gierke's organic theory of legal persons, which merely replicates Roman intuition, is pointed out. This allows to consider the analysed fragment D. 15,1,40 as one of the oldest testimonies of thinking about legal entities as resembling a living organism, also in terms of their structure.