Tornada w Polsce w 2011-2023 i ich uwarunkowania synoptyczne

Celem niniejszej pracy była ocena częstości tornad w Polsce w latach 2011–2023 wraz z ich rozmieszczeniem przestrzennym oraz określenie uwarunkowań cyrkulacyjnych ich występowania. Analizy oparto na Europejskiej Bazie Danych o Poważnych Zjawiskach Pogodowych (European Severe Weather Database, ESWD) oraz kalendarzu typów cyrkulacji atmosferycznej Grosswetterlage (GWL). W badanym okresie w Polsce odnotowano łącznie 83 tornada, występujące w ciągu 48 dni, co odpowiada średniej rocznej wynoszącej 6,4 zdarzeń i 3,7 dni z tornadami. Tornada najczęściej występowały między majem a sierpniem, osiągając maksimum w czerwcu. Większość tornad została sklasyfikowana jako F1 (56), następnie F2 (25), a najrzadziej F3 (2). W przebiegu dobowym wystąpiły dwa maksima: po południu (15:00-16:00 UTC) i w nocy (02:00-04:00 UTC). Największą liczbę dni z tornadami odnotowano w latach 2020 i 2023, natomiast najwięcej przypadków wystąpiło w 2022 roku. Jak się okazało, wysoka liczba tornad w tym roku (30) wystąpiła jednego dnia, 17 lutego, kiedy nad Europą przemieszczał się głęboki ośrodek niskiego ciśnienia Dudley z rozwiniętym systemem frontów. Analiza uwarunkowań cyrkulacyjnych dni z tornadami wykazała, że najczęściej występowały one podczas sytuacji synoptycznych związanych z ośrodkami niskiego ciśnienia i napływem mas powietrza z zachodu (Wz, TrW, TrM), natomiast najwyższe prawdopodobieństwo warunkowe ich występowania było podczas dni z sytuacja niżową z napływem mas powietrza z północy lub centrum niżu nad Europą Środkową (Nz i TM). Potwierdzenie tych wyników wymaga jednak analizy dłuższych szeregów czasowych. Niniejsza praca stanowi kontynuację wcześniejszych badań nad tornadami w Polsce, wskazując na potrzebę dalszego rozpoznawania ich zmienności czasowo-przestrzennej i uwarunkowań, zwłaszcza w kontekście współczesnych zmian klimatu.

The goal of this thesis was to characterize tornado occurrence in Poland from 2011 to 2023 and identify the atmospheric circulation conditions conducive to their formation. The analyses were based on the European Severe Weather Database (ESWD) and Grosswetterlage calendar of circulation types (GWL). A total of 83 tornadoes were documented in Poland in the study period, occurring on 48 days, which corresponds to an annual mean of 6,4 tornado cases and 3,7 tornado days. Tornado were most frequent between May and August, peaking in June. The majority of tornadoes were rated F1 (56), followed by F2 (25) and least of all F3 (2). Temporal analysis revealed two peaks in daily distribution: one in the afternoon (15:00-16:00 UTC) and another during the night (02:00-04:00 UTC). Interannual variability was pronounced with maxima in 2020 and 2023, while 2022 recorder the highest number of tornadoes due to an exceptional outbreak on 17 February associated with windstorm Dudley, during which 30 tornadoes occurred in a single day. Circulation analysis identified westerly, cyclonic and trough-related patterns (Wz, TrW, TrM) as the most frequently accompanying tornado days, while the highest conditional probabilities were associated with cyclonic situation with the advection from the north or low over Central Europe (Nz and TM types). However, a study on a larger sample should follow, to confirm these results. This study was intended to act as a continuation of previous tornado research in Poland, maintaining its continuity. It also highlights the need for improved tornado reporting, and further research, especially in the context of potential climate change impacts.