Modern Khachkars in Poland

Խաչքար, Լեհաստան։

W artykule ukazano historię wznoszenia, wartości artystyczne i symbolikę ormiańskich krzyży wotywnych (chaczkarów) w Polsce w jej obecnych granicach, od pierwszego z nich, ufundowanego w 1978 roku, aż po ostatni z roku 2023. Przedstawiono ich rozmieszczenie geograficzne (Warszawa, Kraków, Gliwice, Elbląg, Gdańsk, Lublin, Zamość, Kartuzy, Szczecinek, Kurów, Białystok, Zabrze, Kielce, Łódź, Polanów), fundatorów, wykonawców, cele i okoliczności fundacji, daty poświęceń, osoby poświęcające, materiał i miejsce wykonania. Analiza ta umieszczona została w kontekście dziejów sztuki rzeźbienia chaczkarów, ich związków z kulturą Armenii i jej Kościołem, tragedią ludobójstwa 1915 roku, a także kształtowania się diaspory ormiańskiej w Polsce, jej martyrologii w dobie drugiej wojny światowej i traumy ekspatriacyjnej po 1945 roku

The article analyses the history of erecting, artistic values and symbolism of Armenian votive crosses (khachkars) in Poland within its current borders, from the first one, funded in 1978, until the last one from 2023. It presents their geographical distribution (Warsaw, Krakow, Gliwice, Elbląg, Gdańsk, Lublin, Zamość, Kartuzy, Szczecinek, Kurów, Białystok, Zabrze, Kielce, Łódź, Polanów), funders, authors, goals and circumstances of foundations, dates of consecrations, persons consecrating, materials and places of creation. The analysis has been placed in the context of the history of carving art concerning khachkars, their connections with the culture of Armenia and its Church, the tragedy of the 1915 genocide, as well as creation an Armenian diaspora in Poland, its martyrology in the time of World War II and expatriation trauma after 1945.

Հոդվածում վերլուծվում է ներկայիս Լեհաստանի սահմաններում գտնվորղ հայկական խաչքարերի (վոտիվ խաչերի) կանգնեցման պատմությանը, դրանց գեղարվեստական արժեքները և սիմվոլ- իկան, սկսած ՝ 1978 թվականից, երբ հիմնադրվեց նշվածներից առաջինը, մինչև վերջինը՝ 2023 թվականից։ Ներկայացված են այդ կոթողների աշխարհ- ագրական տեղադրումները (Կուրով, Բիալիստոկ, Զաբժե, Կիելցե, Լուդզ, Պոլանուվ քաղաքներ), դրանց պատվիրողները, քանդակող վարպետները, կանգնեցման նպատակներն ու հանգամանքները, օծման տարեթվերը, օծող անձիք, հումքն ու քանդակման վայրը։ Այդ վերլուծությունը զետեղված է խա- չքարագործության պատմության, նրա՝ Հայաստանի մշակույթի և հայկական եկեղեցու հետ կապերի, 1915 թվականի ցեղասպանության ողբերգության համատեքստում, անդրադառնալով՝ Լեհաստանում հայկական սփյուռքի ձևավորման խնդիրներին, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ իր նահատակներին և 1945 թվականից հետո արտագաղթի տրավմաների հարցերին ։