Wrześniowa wiktoria : międzywojenne zwrotnice dziejów według Ziemowita Szczerka

Online First 2024-12-30

Artykuł analizuje kontfaktualne scenariusze historyczne rozwijane w twórczości Ziemowita Szczerka. W swej prozie (publicystyka, eseistyka, reportaże, powieść) pisarz rozpatruje możliwe losy Drugiej Rzeczypospolitej po jej zwycięstwie nad Niemcami w kampanii wrześniowej 1939 roku. Podejmując narracyjną grę, w którą z jednej strony angażuje międzywojenne projekty geopolityczne, programy modernizacyjne, plany kolonialne, utopie artystyczne, myśl urbanistyczną i techniczną, z drugiej zaś współczesną wiedzę historyczną i bieżące dyskusje ideologiczne, autor rozważa, do jakiego stopnia rozwój wydarzeń przedstawianych w Rzeczpospolitej zwycięskiej i Chamie z kulą w głowie mógłby być zbieżny z procesami w epoce PRL i po roku 1989. Stawką gry, którą prowadzi, jest wskazanie ukrytej ciągłości pomiędzy okresem międzywojennym a powojniem i epoką po transformacji, a także trwałej obecności dziedzictwa lat 1918-1939. Wśród czynników mogących na to wpływać wskazuje stan społeczeństwa, jego standardy moralne, mentalność, wzory cywilizacyjne. Osobnym i ważnym wątkiem jest u Szczerka projektowanie doświadczenia imperialnego i kolonialnego Polaków i namysł nad konsekwencjami, z jakimi musiałaby mierzyć się Polska, gdyby uzyskała status środkowoeuropejskiego mocarstwa.

The article analyzes counterfactual historical scenarios developed in the works of Ziemowit Szczerek. In his prose (journalism, essays, documentaries, novels), the writer reflects on the possible history of the Second Polish Republic after its victory over the Germans in the September campaign of 1939. In a narrative game in which he confronts, on the one hand, interwar geopolitical projects, modernization programs, colonial plans, artistic utopias, as well as an urbanist and technical thought, and, on the other hand, contemporary historical knowledge and current ideological discussions, the author considers the extent to which the events he depicted in Rzeczpospolita zwycięska [Victorious Poland] and Cham z kulą w głowie [A Lout with a Bullet in the Head] could be reconciled with the processes unfolded during the PRL and after 1989. The idea is to reveal a hidden continuity between the interwar and postwar periods and the post-transformation years, as well as to the continued presence of the legacy of 1918- p1939. Among the factors that might influence this state of affairs, he points to the condition of the society, its moral standards, mentality, and models of civilization. Another important motif in Szczerek’s writings is the projection of the imperial and colonial experience of the Poles and the reflection on the consequences that Poland would have to face if it acquired the status of a Central European superpower.