Narratives on creating, or darkness and magic

Przedruk. Pierwotna wersja tekstu ukazała się w "Kontekstach Kultury" 2023, t. 20, z. 4, s. 385-401. Opis nie do SC

Obecność narracji autopoietycznych w trzech podstawowych modelach kultury: literackiej, audiowizualnej i cyfrowej, jest istotnym czynnikiem wpływającym na ich różnorodność i dynamiczną ewolucję opowieści o tworzeniu. Pojęcie autopoiezy wprowadzone przez neurobiologów i socjologów poszerza spektrum badań nad procesem twórczym w tekstach literackich i szerzej, kulturowych. W związku z tymi dwoma aspektami funkcjonowania autopoiesis: w tradycjach rożnych mediów oraz wielu kierunkach badawczych analizujących proces tworzenia, autorka przedstawia trzy wzory modernistycznej opowieści o tworzeniu. Interpretacja Testamentu Witolda Gombrowicza prowadzi, po pierwsze, do wskazania trybu konstytuowania się narracyjnej tożsamości pisarza, po drugie, ku metaforze teatralnych kulis nadającej autopoiesis wymiar performatywny, a po trzecie, w stronę takich reguł poetyki opowieści o tworzeniu, które budują jej epifaniczną aurę.

The presence of autothematic narratives in the three basic models of culture - literary, audiovisual and digital - is a crucial factor influencing the diversity and dynamic evolution of the story on creating. The notion of autopoiesis introduced by the neurobiologists and sociologists widens the spectrum of research on creative process in literary texts, and more broadly in texts of culture. In the connection with these two functional aspects of autopoiesis: in the traditions of different medias and multiple research directions analysing the creative process, the author presents three models of modernist novel on creating. The interpretation of Testament by Witold Gombrowicz allows us to indicate, firstly, the process of narrative identity of writer constituting itself; secondly, the metaphor of theatre’s backstage providing autopoiesis with a performative dimension; and thirdly, the poetic rules of storytelling about creation, which build up its epiphanic aura.