Foreign currency indexation clauses in bank loan contracts

Przedmiotem rozważań pracy są klauzule waloryzacyjne zawarte w umowach kredytowych powiązanych z kursem franka szwajcarskiego. Ich zastrzeganie wywołało szereg wątpliwości na gruncie zgodności z wymaganiami art. 385(1) – 385(3) k.c. implementującymi Dyrektywę 93/13/EWG. W świetle tych przepisów postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione nie wiążą go, jeśli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy. Zarzuty podnoszone w związku z tzw. kredytami frankowymi dotyczyły w szczególności: ryzyka kursowego, dopuszczalności stosowania różnych kursów dla określenia zobowiązania banków (kurs kupna waluty) i zobowiązania kredytobiorcy (kurs sprzedaży waluty) oraz sposobu formułowania postanowień umowy. W orzecznictwie brak jest jednolitego poglądu na temat tego czy klauzule spreadu walutowego określają główne świadczenia stron czy też wprowadzają jedynie dodatkowy mechanizm indeksacyjny i mają dla umowy posiłkowe, uboczne znaczenie. Kolejne wątpliwości dotyczą jednoznaczności i przejrzystości takich klauzul. Podnosi się, że banki powinny należycie informować konsumentów o ciążącym na nich ryzyku związanym z wahaniami kursowymi. Ponadto, postanowienia umowy powinny być sformułowane w sposób precyzyjny tak, by konsument mógł na podstawie jasnych kryteriów określić wysokość swojego zobowiązania. Kwestionowane jest także przyznawanie bankowi w umowie prawa do jednostronnego kształtowania sytuacji konsumenta wyrażającego się w każdorazowym ustalaniu wysokości jego zobowiązania na podstawie dowolnie ustalanych kryteriów. Uznanie, ze klauzule waloryzacyjne określają główne świadczenia stron w sposób jednoznaczny skutkowałoby wyłączeniem ich spod zakresu kontroli pod kątem zgodności z przepisami dotyczącymi ochrony konsumenta. Wątpliwości wzbudza charakter sankcji z art. 385(1) k.c. tj. niezwiązanie konsumenta postanowieniami uznanymi za niedozwolone. Najczęściej w doktrynie utożsamia się te sankcję z bezskutecznością o charakterze częściowym. Część autorów skłania się natomiast ku sankcji nieważności. W świetle 385(1) § 2 k.c. po wyeliminowaniu niedozwolonej klauzuli umowa powinna co do zasady dalej obowiązywać. Usunięcie z umowy frankowej klauzuli spreadu walutowego będzie miało istotny wpływ na jej kształt, w związku z czym konieczne jest podjęcie działań, które zneutralizują skutki takiej eliminacji. Problematyka dalszego funkcjonowania umowy była przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości m.in w zapadłym na gruncie polskiego porządku prawnego wyroku z dnia 3 października 2019 roku C-260/18 w sprawie Dziubak. Trybunał wyklucza możliwość uzupełnienia luki w umowie na podstawie przepisów o charakterze ogólnym. Może ona natomiast zostać uzupełniona na podstawie przepisów o charakterze dyspozytywnym; w orzecznictwie podnosi się, że po usunięciu klauzuli waloryzacyjnej kredyt może być oprocentowany według stawki LIBOR. Eliminacja klauzuli może także doprowadzić do upadku całej umowy. Ryzyko kursowe ściśle wiąże się z takim kredytami i je charakteryzuje, a pozbawienie umowy mechanizmu waloryzacji prowadziłoby do zmiany charakteru głównego przedmiotu umowy. Trybunał uznaje, że w związku z faktem, że klauzula waloryzacyjna określa główne świadczenia stron, utrzymanie w mocy umowy po jej wyeliminowaniu jest problematyczne.

The thesis discusses the problem of foreign currency indexation clauses in bank loan contracts connected with Swiss Franc. Their characteristics were examined due to their compliance with art. 385(1) – 385(3) of the Civil Code and Directive 93/13/EEC on unfair terms in consumer contracts. The regulation says that the provisions of the consumer contract that have not been agreed individually are not binding on the consumer, if his rights or obligations are set forth in a way that is in contrary to good practice, grossly violating his interests. The debtors question in particular: exchange rate risk, using different rates to determine debtors’ and cretiditors’ obligations and the way contract provisions were formulated. It is not determined in case law whether foreign indexation clauses specify the main subject matter of the contract. Moreover it is often disscused if these clauses are transparent enough for the consumer as they are alleged to be vague. Unfair terms should not be binding on the consumer. The doctrine classifies these clauses as ineffective or invalid. The contract should continue to bind the parties without ineffective clauses provided that it is capable of continuing in existence. The European Court of Justice ruled that the unfair terms may not be replaced on the basis of national provisions of general nature. The gaps may be subtituted by supplementary provisions of national law; the percentage rate of the credit may be replaced by the LIBOR rate. Moreover, the court is entitled to decide that the contract can not continue in existence without indexation clauses because their removal would alter the nature of the main subject matter of the contract.