Between exegesis and existence. Identity forming of characters in chosen short stories by Olga Tokarczuk in the light of Paul Ricoeur’s hermeneutics

Praca jest próbą zastosowania kategorii tożsamości narracyjnej (definiowanej przez Paula Ricoeura w eseju „Życie w poszukiwaniu opowieści” oraz książce „O sobie samym jako innym”) do interpretacji opowiadań Olgi Tokarczuk ze zbioru „Gra na wielu bębenkach”. We wstępie uzasadniam wybór tej kategorii przytaczając inne odczytania prozy Tokarczuk oraz deklaracje autorki dotyczące programu literackiego. Pomysł podważa dotychczasowe wnioski, jakoby wskazówkami do odczytania twórczości Tokarczuk były jedynie psychoanaliza, reinterpretacja mitów, czy krytyka feministyczna. Wyjaśniam, na czym polega połączenie egzegezy i egzystencji w budowaniu przez bohaterów narracji o sobie: literatura i inne gotowe źródła narracji są elementami, które bohaterowie przetwarzają dla potrzeb interpretacji własnego życia.W pierwszym rozdziale cytuję fragmenty rozważań Paula Ricoeura oraz komentarze jego interpretatorów, aby sprecyzować, w jaki sposób rozumiem tożsamość narracyjną oraz wskazać elementy, które znajdą zastosowanie w interpretacji opowiadań.Drugi rozdział poświęcam analizie opowiadania „Wyspa” – historii współczesnego rozbitka, który zmaga się z potrzebą narracji na swój temat. Mężczyzna przywołuje historię Robinsona Crusoe, co wiąże się z potrzebą wpisania w już istniejące narracje, z drugiej strony niektóre doświadczenia uważa za niepowtarzalne. Problemem, który porusza Tokarczuk w opowiadaniu, jest naturalna potrzeba opowieści o sobie w konfrontacji z sytuacją, w której nie jest możliwe znalezienie odpowiedniego języka ani słuchaczy. W trzecim rozdziale przyglądam się bohaterowi opowiadania „Profesor Andrews w Warszawie” oraz roli współczesnego czytelnika, którego autorka wzywa do podjęcia swoistej gry. Opowiadanie rozgrywa się w czasie stanu wojennego, ale jego bohaterem jest przybysz z zachodniej Europy, który nie rozumie wydarzeń, których jest świadkiem. Tokarczuk nasyciła opowiadanie symboliką rozpoznawalną dla Polaków znających kontekst „Solidarności”, jednak narracja personalna pozwala spojrzeć na wydarzenia okiem naiwnego człowieka, który każdą napotkaną przeszkodę interpretuje zgodnie z własną szkołą psychologiczną i obyczajami inteligenckiego środowiska. Zadaniem czytelnika jest odszyfrowanie wszystkich znaczeń, zaś zadaniem bohatera – spojrzenie na siebie „jako na innego”.Czwarty rozdział dotyczy opowiadania „Che Guevara”, osadzonego w polskich realiach wczesnych lat 80., którego bohaterami są osoby chore psychicznie. Przyglądam się głównie postaci Che Guevary, który łączy w sobie cechy modernistycznej, paranoidalnej wrażliwości z wrażliwością postmodernistyczną, której wyrazem jest schizofrenia (powołuję się na badania Federica Jamesona i Danielle’a Bukowskiego). Tokarczuk wykorzystuje w opowiadaniu znany w literaturze motyw szaleństwa, które rzuca światło na obłęd rzeczywistości, w tym przypadku atmosferę strachu i inwigilacji w PRL. Głównym wnioskiem płynącym z interpretacji opowiadania jest fakt, że tożsamość narracyjna pozwala ocalić „siebie” w trudnych, wręcz tragicznych warunkach.W piątym rozdziale nawiązuję do feministycznej krytyki Paula Ricoeura. Przyglądając się bohaterce opowiadania „Tancerka” formułuję wniosek, że kobieta jest w stanie wytworzyć linearną narrację na swój temat (mimo, że jest ona uważana za przywilej mężczyzn). Nie neguję jednak obserwacji badaczek, że dla kształtowania tożsamości narracyjnej przez kobietę, ważne jest doświadczenie cielesne. Tancerka udowadnia, że jest w stanie wywalczyć własny wizerunek wbrew wątpliwościom ojca i stereotypowym opiniom obserwatorów. Dokonuje tego zarówno przez doświadczenie tańca, jak i wieloletnią, listowną polemikę z ojcem oraz manifestację przeciw popkulturowym symbolom. Rozważania kończę przywołaniem eseju „Moment niedźwiedzia”, w którym Tokarczuk deklaruje poparcie dla narracyjnego rozumienia prawdy w większym stopniu niż dla „obiektywnego”, co uważam za puentę mojej pracy poświęcanej kształtowaniu wyjątkowości.

My thesis is an attempt to use the narrative identity (defined after Paul Ricoeur’s essay ‘Life in Quest of Narrative’ and his book ‘Oneself as Another’) to interpret short stories by Olga Tokarczuk from the ‘Playing on Many Drums’ storybook.In the introduction I justify my choice by referring to other ways of interpretation of Tokarczuk’s prose and by citing the author’s declarations which have built her literary program. The idea developed in this thesis calls into question some earlier conclusions to interpret Tokarczuk’s work only in the light of psychoanalysis, redefining myths or feminist critique. I explain, in which way exegesis and existence can be combined in identity forming of the characters: literature and other sources of narration are being redefined by characters to help them in interpreting their own life.In the first chapter I cite fragments of Ricoeur’s considerations and his interpreters’ comments to specify how I understand the narrative identity and to indicate the aspects, which are going to be used in the interpretation of short stories.I dedicated the second chapter to analyse ‘The Island’ which tells the story of a current castaway, who strives with a strong need of narration about himself. The man is recalling the story of Robinson Crusoe, what results from a need to be included into some known stories, but on the other hand, he is treating some of his experience as unique. The problem exposed by Tokarczuk is the natural need of building narration about self, when faced with a situation, in which it is impossible to find adequate language and audience.In the third chapter I eye on main character of ‘Professor Andrews in Warsaw’ and the task for a current reader, who is paged by the author to join a peculiar game. The story is set in the time of martial law in Poland (December 1981), but the professor is a newcomer from western Europe, so he misunderstands the witnessed events. The story is saturated by symbols possible to recognise for Poles knowing the ‘Solidarity’ context. However, personal narration allows to look at the events from a naïve perspective of a man, who interprets every barrier according to his psychological school as well as practices of the intelligentsia. The task for the readers in to decipher all of meanings and the professor’s task is to treat ‘oneself as another’.The fourth chapter refers to ‘Che Guevara’, set in Polish realities of the early 80s, in which Tokarczuk chooses psychiatric patients as main characters. I concentrate on one of patients, who calls himself Che Guevara and is a combination of modern, paranoid sensibility and postmodern schizophrenic sensibility (in this point I refer to the studies of Federic Jameson and Danielle Bukowski). Tokarczuk uses a motive, which is well known in literature: someone’s madness reflects the madness of reality. In this case it invokes an atmosphere of fear and invigilation in the time of Polish People’s Republic. The main conclusion is that narrative identity allows to save one’s ‘self’ in hard, even tragic, conditions.In the fifth chapter I refer to Paul Ricoeur’s feminist critique. Looking at the main character, ‘The Dancer’, I formulate a conclusion, that a woman can create a linear narration about herself (even though it is said to be a male privilege). However, I don’t negate feminists’ observations, that bodily experience is important for women’s identity. The Dancer proves, that she is able to win her own image against her father’s objections as well as stereotypical opinions of observers. She accomplishes it by dance experience, but also by longstanding, epistolary polemic with her father and demonstration against popcultural symbols. I conclude my consideration citing the essay ‘The moment of the Bear’, in which Tokarczuk declares her support for the narrative understanding of the truth as opposed to an objective one, what I regard as a the main point of my consideration dedicated to the forming the uniqueness.