Poet and Feeling. The Conceptions of the Role of Feeling in the Process of Poetic Creation

Bazując na opracowaniach krytycznych dotyczących problemu obecności uczucia w procesie twórczości poetyckiej możemy wyodrębnić trzy płaszczyzny, na których temat ten jest rozważany – zarówno przez badaczy jak i samych poetów. Pierwszą z nich jest relacja pomiędzy dziełem a odbiorcą; drugą - analiza utworu pod kątem sprawdzenia, w jaki sposób emocje przekazywane są w języku; trzecią jest refleksja nad istotą i źródłami dzieła literackiego.Spośród tych trzech kręgów tematycznych tym najbardziej obiecującym wydaje się problem źródeł dzieła literackiego. W jego ramach obserwujemy obecność dwóch przeciwstawnych tendencji: jedną jest postrzeganie utworu poetyckiego jako produktu rozumu i intelektu, a drugą – uważanie go za ekspresję jednostkowych uczuć autora. Poezja u swoich początków traktowana była jako podstawowy środek ekspresji pozwalający na wyrażenie emocji podmiotu i stworzenie więzi między nim a jego słuchaczami. Ten model zaczął się dewaluować wraz z postępującą refleksją nad twórczością artystyczną i kodyfikacją procesu twórczego. Dla takiego sposobu myślenia charakterystyczne było skupienie się na relacji pomiędzy dziełem a jego odbiorcami. Model ten okazał się wyjątkowo trwały i jego rozkład rozpoczął się dopiero w XVIII wieku. Chociaż mówi się o tym, że prawdziwym przełomem była dopiero poezja okresu romantyzmu, to warto zwrócić uwagę na to, że teorie odwołujące się do kategorii uczucia pojawiły się znacznie wcześniej. Widać je w pracach Rollina, Blaira czy Younga – i to właśnie w nich można upatrywać źródła przełomu romantycznego oraz kultu uczucia. Teorię twórczości poetyckiej jako ekspresji rozwinął w swojej Przedmowie do Ballad lirycznych William Wordsworth inspirując tym samym pozostałych głównych twórców angielskiego romantyzmu, takich jak Shelley, Keats czy – przede wszystkim – Byron. Ten ostatni miał z kolei ogromny wpływ na polskich poetów, w tym na Adama Mickiewicza. Proces tworzenia pod wpływem emocji był rozmaicie opisywany przez poszczególnych artystów: podczas gdy Wordsworth pisał o „wylewaniu” się uczucia i podkreślał znaczenie medytacji i namysłu, Byron porównywał analogiczną sytuację do wulkanu czy trzęsienia ziemi, Dembowski widział ją jako pączek kwiatu a Mickiewicz przedstawiał ją za pomocą obrazu fal uderzających o skałę. Jednak dla wszystkich stan podniecenia emocjonalnego był bardzo istotny – o ile nie niezbędny – do tworzenia w ogóle. Niniejsza praca jest szkicem zwracającym uwagę na kilka najważniejszych i najbardziej wyrazistych nurtów teoretycznych, których elementem były rozważania nad rolą uczucia w procesie twórczości poetyckiej i jego znaczeniem w poezji jako takiej.

Basing on the critical studies dealing with the problem of feelings in the process of poetic creation we can distinguish three areas on which this subject is being considered by researches and poets. The first one is the relation between the literary work and the addressee, the second one – the analysis of the literary piece in order to show how emotions are represented in the language and the third one is the reflection on the essence and origins of poetry.Among these three subjects the third one is perhaps the most interesting. Within it we can notice two separate tendencies: the idea that poetry is the product of a rational mind and, on the other hand, that it is an expression of individual feelings. At the beginning poetry was treated as the basic means of expression which allowed the speaker to verbalise his emotions and create a bond between him and his listeners. That model began to deteriorate as the reflection on artistic creation and the codification of the process of writing developed. The characteristic of that way of thinking was the focus on the relationship between the literary piece and its readers and it occurred to be exceptionally lasting. Its disintegration began only in the 18th century. Although we think that the breakthrough was the literature of the age of romanticism we must remember that theories which referred to the concept of feelings appeared much earlier. We can notice them in the works of Rollin, Blair or Young which are the real source of the romantic worship of feelings. The expressive theory of art was developed by William Wordsworth in his Preface to Lyrical Ballds and then explored in his poetry. Wordsworth inspired other romantic poets, such as Shelley, Keats or Byron. And it was Byron who greatly influenced Polish poets, Adam Mickiewicz among them. The process of writing was described in a variety of ways: while Wordsworth spoke of “overflow of powerful feelings”, Byron compared it to the eruption or earthquake and Mickiewicz showed it in the image of waves crashing against rocks. But for all of them the state of being overpowered by emotions was very important – if not essential – for the process of writing poetry. This paper is only an outline which presents some of the most important theoretical orientations which focus on the role of feelings in the process of poetic creation and in poetry itself.