Is music expression?

Bibliogr. s. 40-41. Artykuł ukazał się na stronie czasopisma 1 sierpnia 2024 r.

Postrzeganie związku muzyki z emocja mi jest odwiecznym toposem, obecnym niemal we wszystkich kulturach, odnotowywanym także u większości filozofów zajmujących się muzyką, począwszy od Platona i Arystotelesa. Ale ujmowanie tego związku w kategoriach ekspresji uczuć twórcy to stosunkowo niedawny pomysł, który rozpowszechnił się dopiero w czasach romantyzmu, a swe teoretyczne sformułowania otrzymał na przełomie XIX i XX wieku w tzw. klasycznej teorii ekspresji. Jednak teoria ta, począwszy od lat 30. XX wieku poddawana była coraz bardziej zdecydowanej krytyce, a w latach 80. zapanował szeroki konsensus, uznający ją za błędną. Powszechnie przyjęte zostało stanowisko, zgodnie z którym estetycznie istotne jest jedynie posiadanie przez muzykę pewnych jakości emocjonalnych, które nie muszą mieć związku z realnymi stanami psychicznymi autora - a zatem nie czynią muzyki ekspresją w źródłowym sensie. Mimo to ciągle pojawiają się wypowiedzi próbujące restytuować klasyczną teorię ekspresji. Bo też jej odrzucenie może pozostawiać poczucie niedosytu, jako że intuicja intymnego związku pomiędzy osobowością artysty a dziełem wydaje się szeroko rozpowszechniona i ma pewne znamiona wiarygodności. Zanim więc uznamy tę intuicję jedynie za przejaw poromantycznych tęsknot czy iluzji, warto się zastanowić, czy nie można jej wyeksplikować w taki sposób, aby nie podlegała standardowym i słusznym zarzutom, jakie kierowane są przeciwko klasycznej teorii ekspresji. Powyższy tekst jest próbą takiej eksplikacji.

The perception of the link between music and emotions is an age-old topos present in nearly all known cultures. It is also found in works of most philosophers tackling music, starting with Plato and Aristotle. Yet presenting this relationship in terms of the expression of the artist’s feelings is a relatively recent idea that only became widespread during the Romantic era, and received its theoretical formulations at the turn of the twentieth century in the so-called classical theory of expression. However, the theory came under increasing criticism from the 1930s onwards and by the 1980s there emerged a broad consensus that it was misconceived. The widely accepted position is that aesthetically it is only important for music to possess certain emotional qualities which do not have to be related to the real psychological states of the author - thus not making music an expression in the original sense. Nevertheless, attempts continue to be made to reinstate the classical theory of expression. This is because its rejection can leave us unsatisfied, as the intuition of an intimate connection between the artist's personality and the work seems to be widespread and has some credence. Therefore, before we classify this intuition as merely a manifestation of post-Romantic longings or illusions, it is worth considering whether it could be explicated in a way that would not be subject to the standard and justifiable accusations levelled against the classical theory of expression. The present article is an attempt at such explication.