The role and importance of film in the popularization of history and development of social historical consciousness

Bibliogr. s. 77-78

Należy postawić pytanie o przedstawianie historii na ekranie i samoświadomość odbiorców, jak również o znaczenie owego audiowizualnego doświadczenia historycznego. To, jak reprezentacje historyczne popularyzują historię oraz jak wpływają na społeczną świadomość historyczną i pamięć zbiorową, jest zagadnieniem bardzo złożonym. W niniejszym szkicu chciałabym nakreślić zarys rozważań wokół tej niezwykle aktualnej i absorbującej uwagę krytyków filmowych oraz historyków kwestii. Rzeczywistość, także historyczna, jest konstytuowana w ramach określonych uregulowań społecznych. Film jako relacja historyczna poprzez swoją powszechność ma niewątpliwie szerszy zasięg oddziaływania niż dzieła historiografii. Dlatego awansuje on dziś do rangi metafory w funkcji źródła historycznego. Czy film może być źródłem historycznym, a zarazem środkiem popularyzacji historii? Obraz audiowizualny daje szerokie możliwości popularyzacji historii. Sam przekazuje nam bardzo wiele zarówno jako tekst kultury, jak i świadectwo historyczne związane z określonym kontekstem społecznym, w którym ów tekst powstawał. Narracja w obrazie filmowym przyjmuje dwa oblicza: kronikarskie i historyczne. W istocie film jest pewnego rodzaju metaforą rzeczywistości historycznej, a zarazem stanowi określony mit związany ze zbiorową pamięcią. W konsekwencji można go uznać za dokument bądź źródło wiedzy antropologicznej. Kino wszechstronnie wpływa na kształtowanie świadomości historycznej widzów, a także społeczną pamięć zbiorową. Syndrom odbiorczy związany z filmem historycznym polega na nieodróżnianiu prawdy historycznej od jej mniej lub bardziej rzetelnego przedstawienia filmowego, które zawsze jest pewną imitacją przeszłości. Filmy, które w jakiś sposób naruszają to, co powszechnie akceptowane i wywołujące społeczne kontrowersje, stają się często niepożądane, gdyż burzą ład społecznej świadomości historycznej. Wizualizacja określonej historycznej sytuacji przez twórców filmowych najczęściej jest zbieżna z jej wyobrażeniem charakterystycznym dla danej zbiorowości. W ten sposób film może stać się także narzędziem badań nad mentalnością widzów, ponieważ występuje jako medium służące przekazaniu bądź utrwaleniu określonego doświadczenia historycznego.

One has to ask the question about the presentation of history on the screen and the self-consciousness of the viewers, as well as the significance of this audiovisual historical experience. How therefore historical representations popularize history, and how they affect social historical consciousness and collective memory? It is a very complex issue. In this paper, I would like to outline some thoughts on this issue, which is extremely topical and absorbs attention of film critics and historians. The reality, also historical, is constituted in the context of specific social regulations. A film as a historical account through its universality has undoubtedly a broader range of influence than historiographic works. That's why film is being promoted to the rank of a metaphor as a function of historical source. Can film be or not be a historical source, and therefore a means of popularizing history? A visual image offers wide possibilities of popularizing history. It gives us a lot both as a cultural text and a historical testimony related to a specific social context, in which such a text was created. The narration in a film takes two faces: a chronicle narrative and a historical narrative. In fact, film is a kind of metaphor of historical reality, and at the same time a certain myth associated with the collective memory. Consequently, it can be considered a document or a source of anthropological knowledge. Cinema comprehensively affects the shaping of historical consciousness of the audience, and thus the social collective memory. A syndrome associated with perceiving a historical film is based on not being able to tell the difference between historical truth and its more or less fair film representation, which is always a certain imitation of the past. Films that somehow violate what is widely accepted and cause social controversies are often undesirable, being considered as destroyers of social historical consciousness order. Visualization of a particular historical situation by filmmakers is usually similar with the society's image of the particular historical situation, characteristic of a given community. In this way, film can also become a tool for research on the audience's mentality, because it acts as a medium for transfer or consolidation of a particular historical experience.