The office of starost in the Old Poland and its activity in view of the Cracow starost's criminal book (1599-1600)

Praca składa się ze wstępu, trzech merytorycznych rozdziałów oraz podsumowania. W pracy głównym zadaniem było przedstawienie rozwoju organizacji starościńskiej od jej instalacji na ziemiach polskich (przełom XIII i XIV w.) aż do końca XVI w. Dokonano tego przedstawiając ewolucję organizacji starostów oraz ich kompetencji w głównych dzielnicach Królestwa Polskiego - Wielkopolsce i Małopolsce. Drugą część pracy stanowią rozdziały II i III, w których zadaniem badawczym była edycja źródłowa fragmentu aktów kryminalnych grodzkich krakowskich, będących wytworem praktyki sądowej urzędników starosty krakowskiego. Ponadto w pracy rozważono problemy dotyczące niektórych zagadnień związanych z funkcjonowaniem starostów sądowych w Polsce. Przede wszystkim podjęto próbę rozwiązania problemu zakresu stosowania tzw. "czterech artykułów grodzkich". Warto podkreślić, że były one wykorzystywane w XV w. jako instrument ograniczania jurysdykcji starościńskiej nad szlachtą osiadłą i nie limitowały kompetencji starosty (wraz z urzędnikami) w zakresie pieczy nad bezpieczeństwem publicznym wobec przedstawicieli nieposesjonatów i plebejuszy, także w stuleciach późniejszych. Celem pracy było udowodnienie, że starosta, będąc jedynym i podstawowym elementem administracji terenowej w Królestwie, funkcjonował relatywnie dobrze, czego materialnym dowodem są informacje zawarte w edytowanych zapiskach. Nie był już vicesgerentem - namiestnikiem królewskim, lecz urzędnikiem podporządkowanym zarówno monarsze jak i Sejmowi. Związane z powszechną wśród szlachty kumulacją urzędów (które dotyczyło także starostw sądowych) zjawisko depersonalizacji (tj. niepiastowania osobistego obowiązków , związanych z urzędem) nie może być postrzegane jako zjawisko wyłącznie negatywne, bowiem wpływało pozytywnie na tworzenie się w urzędach grodzkich profesjonalnej kadry urzędniczej.

The master thesis is composed of the preface, three chapters and the summary. The main goal of the thesis was to present the development of Polish starosts' administration since its establishment (13th/14th centuries) to the end of 16th century. The thesis includes, in its first part (I chapter), the evolution of the office of starost as well as its jurisdiction and competences. This presentation focuses on two main regions of the Kingdom: Great Poland (Polonia Maior) and Little Poland (Polonia Minor). The second part of the thesis consists of two chapters (II and III). The aim of this part was the preparation of the source edition. This part includes not only the edited source, but the methodological introduction as well. The legal historical source that was edited is the unique criminal book of the starost of Cracow. Besides the source editing, the master thesis analyses the issue of the "four starost articles" connected with the criminal jurisdiction over nobles in Old Polish law. The conclusion of the master thesis is that starost was the constituent element of local administration in the Kingdom of Poland not only in the Middle Ages, but in the modern period as well. Starost, who was a substantial component of the state administration system, was subordinated either to the king or to the Seym. The phenomenon of "depersonalization" (which means exploiting officials subject to starost instead of performing duties personally by the starost) cannot be perceived negatively. What is more, it was a positive phenomenon that provided the noble communities with the semi-proffesional staff as well as introduced basic elements of local government's apparatus in the Polish administration system of those days.