Kościelisko – Centre of Sub-Tatra Rural Community

Przedmiotem badań autorki było Kościelisko: duża wieś (54 km2, 4382 mieszkańców) na południowych krańcach Polski, u stóp Tatr, przy granicy ze Słowacją. Jej północna część leży na Pogórzu Spisko – Gubałowskim, którego wzniesienia sięgają 1200 m, a południowa – w obrębie Tatr, dochodzących tu do 2200 m. Warunki naturalne sprzyjają tu różnym formom turystyki – najbardziej atrakcyjna jest Dolina Kościeliska, leżąca w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego. Zaznacza się tam jednak konflikt między ochroną cennej przyrody, a narastającym, masowym już ruchem turystycznym. W XVI w. poszukiwano w tatrzańskiej części Kościeliska rud metali, zaś na Pogórzu rozwijał się wypas owiec i bydła, który z czasem objął też doliny Tatr i wysokogórskie hale. Pomimo słabych gleb i niesprzyjającego klimatu, grunty orne i osiedla na północy wsi dotarły do 1100 m n.p.m. Z końcem XIX w. zaczęła się tu rozwijać turystyka (m.in pod wpływem pobliskiego Zakopanego), powodująca szybki przyrost liczby ludności wsi. Po 1945 r. była to już główna funkcja Kościeliska, jakokolwiek wielu mieszkańców prowadziło jeszcze gospodarstwa rolne, a część pracowała w pobliskich miastach.Zaludnienie wsi obecnie rośnie wolniej – spadł przyrost naturalny, natomiast napływają tu nowi mieszkańcy, spoza regionu. Miejscowa ludność zajmuje się głównie obsługą ruchu turystycznego, pewne znaczenie ma praca za granicą – już nie w USA, lecz w państwach Unii Europejskiej.Osadnictwo występuje wyłącznie w północnej części Kościeliska, w formie osiedli rozproszonych po górskich stokach. Zabudowa jest nowa, niewiele jest budynków zabytkowych (kościół, przedwojenne obiekty turystyczne). Obecnie pojawiają się duże, wielorodzinne domy, niezgodne z tradycją i krajobrazem wsi. Grunty rolne są powszechnie przekształcane na działki budowlane. Warunki mieszkaniowe są dobre, choć wieś ma braki w infrastrukturze.Kościelisko odznacza się dużą aktywnością gospodarczą – jest tu 700 podmiotów gospodarczych, zorientowanych na turystów (noclegi, handel, gastronomia, transport). Głównymi funkcjami wsi są: administracja, usługi na rzecz gminy (oświata, ochrona zdrowia). Ożywione jest życie kulturalne. Turystyka skupia się w Dolinie Kościeliskiej (ok. 600 tys. zwiedzających rocznie), na północy zaś narciarstwo.Plany zakładają dalszy rozwój turystyki, z uwzględnieniem ochrony przyrody i dziedzictwa – a także poprawę zagospodarowania, z uwagi na mieszkańców i turystów.

The author has dealt with Kościelisko, a great willage (54 km2, 4364 inh.), situated in southern periphery of Poland, at the footr of the Tatra Mts., close to Slovak border. Its northern part lies on slopes of the Spisko-Gubałowskie Foothills, reaching 1200 m a.s.l, while the southern one – within the Tatra National Park, in the Kościeliska Valley, surrounded by summits a thousand metres higer. Natural conditions are favorable for tourism, which is very intensive in the Tatras, threatening the nature of the mountains.In the 16th cent. Mining was practiced in the Tatra part of Kościelisko, due to copper and iron ores, while in the northern one grazing of cattle and sheep was initiated. A pastorship was then developed in Tatra valleys and alpine meadows (“hale”). Farming was present in north – acable lands and settlement appeared at the altitude of 1100 m a.s.l. even. In the end of the 19th cent. Tourism became a new function of Kościelisko, making a considerable demographical growth. Since 1945 this function was basic, although farming was continued and many highlanders found new job in the cities nearby (Zakopane, Nowy Targ) – or even abroad (in the United States).Nowadays the demographical dynamics is weak – because of the natural decrease, recompensed by new inhabitants inflow. Tourism is the principal source of income. Work abroad matters – but rather in the European Union countries.Settled is only the northern part of Kościelisko, out of the Tatra National Park area. There are dispersed hamlets and houses, on the Pogórze slopes. Building fabric is generally new, old buildings are scarce (the parish church, some pre-war tourist objects). Nowdays great, multifamilial structures are constructed, alien to local tradition and landscape. Former fields are divided into smaller plots, sold to.newcomers. The housing standard is good, although the infrastructure is incomplete.The village shows an economic activity – there are some 700 private enterprises (“economic entities”), mainly in transport, catering, lodging and retail trade. The basic function is local management, education, health care. Cultural life is animate. A tourist traffic is concentrated in the Kościeliska Valley (600 tys. Tourists a year0, skiing – in the north.The further development of tourism is hoped, but the natural values and those of the cultural heritage should be protected better.