William James and Buddhist Psychology

In recent years a growing interest in Buddhist psychology is observed in the West. This interest is ascribed here to the popularity and proven practical usefulness of some therapeutic techniques based on the Buddhist concept of „mindfulness” - namely, Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) and Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT). Buddhist meditation and techniques of analysis of experience have also become a point of interest for contemporary neurobiology. However, this interest is apparently restricted only to techniques and practicalities of Buddhist practice, while some deeper understanding of Buddhist teachings seems to be called for if the essence of meditation, its purposes and restrictions are to be properly understood. This work attempts to approach the basic concepts of early Buddhist psychology through comparing it with psychology of William James. These two theories seem to overlap thematically and share some views, especially on subjects such as the nature and role of experience and consciousness, which are examined in this work. A „constructive” aspect of experience, its consequences and means of reducing them are highlighted, along with the role of consciousness in the process of „constructing” experience. In all of these areas a general kinship between these two psychologies is apparent, which seems to support the supposition that the allegedly „esoteric” Buddhist teachings might become more „approachable” through the means of comparative studies.

Ostatnimi laty na zachodzie wzrasta zainteresowanie psychologią buddyjską. Wydaje się ono wynikać z rosnącej popularności, popartej udowodnioną skutecznością, pewnych technik terapeutycznych opartych na buddyjskim pojęciu uważności (mindfulness), tj. oparta na uważności technika redukcji stresu (Mindfulness-Based Stress Reduction – MBSR) oraz oparta na uważności terapia kognitywna (Mindfulness-Based Cognitive Therapy – MBCT). Buddyjska medytacja oraz techniki analizy doświadczenia stały się również przedmiotem zainteresowania współczesnej neurobiologii. Zainteresowanie to wydaje się jednak sprowadzać do technicznych aspektów praktyki buddyjskiej, podczas gdy dla właściwego zrozumienia istoty medytacji, jej celów i ograniczeń, wydaje się być niezbędne bardziej pogłębione zrozumienie nauki buddyjskiej. W pracy niniejszej postarano się przybliżyć podstawowe koncepcje wczesnej psychologii buddyjskiej dzięki jej porównawczemu zestawieniu z psychologią Williama Jamesa. Te dwie teorie zbiegają się pod względem tematycznym i wykazują pewne zbieżności w zakresie poglądów na kwestie takie jak natura i rola doświadczenia i świadomości, które zostają poddane w tej pracy pogłębionej analizie. Położono w niej nacisk na aspekt konstruowania doświadczenia, jego konsekwencje i możliwości ich ograniczenia, ze szczególnym uwzględnieniem roli świadomości w jego tworzeniu. We wszystkich tych obszarach można zaobserwować zbieżności pomiędzy poglądami buddyjskimi a poglądami Jamesa, co zdaje się wspierać hipotezę o tym, że pozornie „ezoteryczna” nauka buddyjska wydaje się być bardziej przystępna dzięki studiom porównawczym.