Man in the face of nature in light of Chronicle of Jazowsko

Praca Człowiek wobec natury w świetle Kroniki Jazowskiej jest próbą przeanalizowania relacji pomiędzy ludźmi a przyrodą, w kontekście niewielkiej, sądeckiej wsi Jazowsko. Punktem wyjścia do tych badań są zapiski z tej wsi, które były gromadzone na przestrzeni wieków. Najpełniejszą ich formę wydał w 2015 roku Stanisław Grodziski, przekazując czytelnikom jazowskie zapiski z lat 1662 - 1855.Kronika Jazowska, bo tak w ślad za Grodziskim nazywamy kronikarskie zapiski z Jazowska, jest przedstawieniem świata z punktu widzenia lokalnego proboszcza. Odnajdziemy tutaj informacje, które absorbowały wiejską społeczność. Mogła to być tak wielka lub lokalna polityka, jak i wiele innych wątków. Autorzy sporo uwagi poświęcali zagadnieniom związanym z klęskami elementarnymi i zjawiskami klimatycznymi, które bezpośrednio oddziaływały na ich życie. Dlatego też, w Kronice często zdarza się sytuacja, gdy to takie wątki jak powodzie czy ciężkie pory roku były w danym roku najważniejsze.Celem niniejszej pracy będzie analiza zjawisk klimatycznych i klęsk w kontekście lokalnym. Poza ogólnym przeanalizowaniem relacji człowieka z naturą, badania pozwolą na wysunięcie także innych wniosków. Autorzy Kroniki nie zawsze umieszczali informację pełną lub poprawną. Dlatego też istotne będzie odniesienie informacji przekazywanych przez kronikarzy z Jazowska do innych źródeł bądź opracowań. Pozwoli to zdać sobie sprawę czy autorzy Kroniki przekazali zasłyszane lub zaobserwowane wieści poprawnie. Ostatecznie też, zestawienie informacji z Jazowska z innymi źródłami pozwoli na poszerzenie tego co przekazali autorzy Kroniki. Zapiski z Jazowska nie są jednak dziełem ograniczonym do wątków klimatycznych i kwestii związanych z klęskami elementarnymi. Z tego też powodu, niniejsza praca jest w stanie zobrazować jak wiele uwagi w Jazowsku poświęcano klimatowi i klęskom, w porównaniu z resztą informacji. Częściowo także zobrazowano konsekwencje danych zjawisk przedstawionych w Kronice. Niekiedy, co zrozumiałe, następstwa przekazywali sami zainteresowani, pisarze i kronikarze z Jazowska.Badania klęsk elementarnych i klimatu z punktu widzenia historii lokalnej są niezwykle istotne, gdy uświadomimy sobie, że nie poświęcano im wiele uwagi w historiografii. Tego typu wątki są zwykle analizowane w obszernych pracach dotyczących państw czy regionów, choć materiały źródłowe, takie jak Kronika Jazowska, pozwalają na badania w odniesieniu lokalnym. Rzecz jasna, takie analizy wymagają innego podejścia.Praca Człowiek wobec natury w świetle Kroniki Jazowskiej składa się z kilku oddzielnych fragmentów. Rozdziały wprowadzające koncentrują się na podstawowych informacjach na temat wsi, w której powstały zapiski, oraz samej Kronice. Poza próbą jej scharakteryzowania, została ona także zestawiona razem z innymi dziełami historiografii tego okresu, by wskazać podobieństwa i różnice, a także ogólny charakter staropolskich kronik. Rozdział trzeci, najistotniejszy i najdłuższy, stanowi analizę klęsk elementarnych i wątków klimatycznych, które zostały zapisane na kartach Kroniki Jazowskiej. Swoistym dopełnieniem tegoż rozdziału jest indeks zjawisk, który pozwala zobrazować skalę wątków biohistorycznych w całej Kronice.Niniejszy tekst jest pracą licencjacką, zwieńczeniem trzyletniej ścieżki ku pierwszemu stopniowi naukowemu. Zostaje oddana w ręce czytelników, choć zdaję sobie sprawę z możliwości pojawienia się w niej błędów lub braków, za które z góry przepraszam. Praca nie powstałaby gdyby nie cierpliwość i pomoc promotora, dr hab. Andrzeja Marca, któremu składam za wszystko serdeczne podziękowania.

The text entitled Man in the face of nature in light of Chronicle of Jazowsko is an attempt to explain relation between man and nature. The starting point of this analysis are jottings from little village, which has name Jazowsko. They have been written from the 17th to the 19th centuries, and the most complete version comes from 2015. Texts from Jazowsko have been assembled by Stanisław Grodziski.In the wake of Grodziski, we call this texts Cronicle of Jazowsko. This annals are a look at the world seen through eyes a local priest from a small village located in the region that has name Sądecczyzna. The text give us many information about things which involve a local habitant. The chroniclers from Jazowsko wrote things important in their point of view. It could be local or state policy, but it could be also natural disasters or climate. It could have been local or state policy, but it could have been also natural disasters and climate. Sometimes this second cases become a priority. This events are also the main point of analyse relation between man and nature in Jazowsko or in other places which are mention in the text of Chronicle.Such cases we call sometimes as a biohistorical events. My works analyzes it in several ways. The notes from Jazowsko sometimes need to be extended by other sources – this happens especially when jottings are short or incorrect. Thanks to other references we can say if the message from Jazowsko is correct or we can say that only a short part of whole information arrived to small village in Sądecczyzna. Some mistakes in Chronicle of Jazowsko are caused by local character of text – authors wrote information which they heard or saw. They did not check the informations, because they were not obligated to do this, so we need to prove notes by other sources. Chronicle of Jazowsko did not have only biohistorical threads. Thanks to Man in the face of nature in light of Chronicle of Jazowsko we can see how big part of the text concern cases which are important in this analyse. Obvious is that my work also say a few words about consequences of natural disasters and climate activity.The analysis about climate are very important, because polish historiography do not have many texts about it. Most of the books are concerned on the climate in the context of the country or part of the world/country. My work is focus about such things in local history perspective. Of course, we need to approach to such analysis in other way than different authors. The text consists of several fragments. In the early chapters we can read about Chronicle of Jazowsko and Jazowsko as a village. The annals are also juxtaposed with other sources from from the 17th to the 19th centuries, and thanks to that we can see how Chronicle looks when we put it next to other texts. The other chapters analyse natural disasters and climate in Jazowsko and other places which are mentioned. The work Man in the face of nature in light of Chronicle of Jazowsko is my bachelor's thesis – crowning of three years of study. The text would not have been made without the patience and help of the promoter, Andrzej Marzec, and I want to thank him in this place for everything.