The Polish Form in Witold Gombrowicz "Diary"

Witold Gombrowicz wiele miejsca w swojej twórczości poświęcił wypowiedziom odnoszącym się do: polskiej kultury, polskiej inteligencji oraz do ogólnie pojętego narodowego imaginarium. Te trzy składniki w dużym uproszczeniu mieszczą się w definicji formy polskiej. W Dzienniku – dziele najbardziej eklektycznym i zagadkowym stosunek pisarza do polskości zajmuje jedno z centralnych punktów odniesienia. Na pierwszy plan wysuwa się krytyczność, mogąca niekiedy przysłaniać fragmenty, w których pisarz z wyraźnym sentymentem wypowiada się na temat miejsca swojego urodzenia i wychowania. Niepokojące napięcie między radykalną krytyką a afirmatywnym stosunkiem wobec ojczyzny widoczne jest w licznych pracach komentatorskich. Spośród wachlarza dokonanych interpretacji, praca analizuje dwa kontrastujące z sobą sposoby rozumienia stosunku Gombrowicza do formy polskiej. Mowa tutaj o eseju pt. „Kłopot" Adama Michnika oraz o fragmencie książki Pawła Rojka pt. „Awangardowy konserwatyzm". Korzystając z typologii Leszka Kołakowskiego, można stwierdzić, że interpretacja Michnika widzi w Gombrowiczu błazna polskości, z kolei argumentacja Rojka zbliża się do określenia pisarza mianem jej kapłana. Po uznaniu obu ujęć za niewystarczające, esej odnajduje bardziej adekwatne określenie na rolę Gombrowicza w polskiej kulturze we fragmencie teorii socjologicznej Pierra Bourdieu. Dzięki tej innowacji między symbolicznie rozumianym kapłanem i błaznem pojawia się kategoria heretyka. Gombrowicz-herertyk krytykując zastałe pole narodowe, nawołuje do radykalnej zmiany poprzez nowatorskie zinterpretowanie archetypu polskiego szlachcica. Ojczyzna zostaje zastąpiona synczyzną, a saska swawola i stadność indywidualizmem oraz racjonalnym umiarkowaniem.Praca ma charakter interdyscyplinarny: wychodząc od krytyczno-literackiej analizy poetyki pisarza oraz interpretacji jego filozoficznego światopoglądu, przechodzi ostatecznie do strukturalistycznej teorii socjologicznej Pierra Boudieu.

In Gombrowicz’s fertileness question about attitude to polish form is really significiant as well as problematic. Polish form can be associated with national culture, national intelligentsia and last but not least with common issues of the Polish self-identity. All of these matters are taken in “Diary” – the most eclectic and tricky writer’s creation. Apparently Gombrowicz tries to come across as radical detractor of polish form. One the other hand he describes her origin in sentimental way in many times. This clash in attitude to polish form is easily discernibled in two interpretations. Adam Michnik in essay entitled “Kłopot” describes Gombrowicz as a “polish clown” who wants to release from polish identity. Whereas Paweł Rojek in paper entitled “Awangardowy konserwatyzm” tries to characterize writer as a “polish priest” who wants to approved true polish form. Division of “clown” and “priest” was created by Leszek Kołakowski in the 60’s and concerned types of intellectual. To break this contradictory interpretations, my paper uses part of Pierre Bourdieu’s sociological theory and interpretes role of Gombrowicz’s fertileness in polish culture in different way. Gombrowicz acts “polish heretic” who attempts to destruct only disfigured polish form and recover national character with virtue of cautiously and scepticism.