More on Cieszyn toponymic phrasematics

Bibliogr. s. 169-171. Książka "Słowiańska frazeologia gwarowa III" została dofinansowana ze środków Wydziału Polonistyki w ramach Programu Strategicznego Inicjatywa Doskonałości w Uniwersytecie Jagiellońskim

Celem artykułu jest przedstawienie i omówienie frazeologizmów zawierających komponent toponimiczny, zanotowanych w regionie Śląska Cieszyńskiego. Wyodrębnione jednostki obejmują: nazwy przysiółków w wsiach i przedmieściach miast (oekonimy), nazwy szczytów górskich (oronimy), nazwy rzek (hydronimy), a także formacje rzeczownikowe (nazwy mieszkańców) i przymiotnikowe wyprowadzone z tych nazw. Materiał pochodzi z wycinków źródeł leksykograficznych, tekstów gwarowych, badań poświęconych frazeologii i paremiologii śląskiej, a także z badań terenowych. Frazeologizmy zostały podzielone na cztery kategorie: 1) nazwy fikcyjne (nie mające rzeczywistego odniesienia lub których odniesienie do istniejących miejsc jest wątpliwe), 2) nazwy związane z "małą ojczyzną" (w przypadku Śląska Cieszyńskiego mniej więcej obejmującą obszar historycznego Księstwa Cieszyńskiego), 3) nazwy miast i regionów znajdujących się w jego najbliższym sąsiedztwie, 4) jednostki zawierające nazwy państw, polskich i zagranicznych miast, krain i regionów. Omówienie frazeologizmów odbywa się poprzez: tłumaczenie słownictwa gwarowego, wyjaśnienie komponentu toponimicznego oraz, jeśli to możliwe, wskazanie znaczenia i motywacji leżącej u podstaw jednostki. Artykuł stanowi uzupełnienie dwóch prac poświęconych frazeologii toponimicznej Śląska, wnosząc materiał z obszaru Śląska Cieszyńskiego, który został pominięty w tych pracach (Dźwigoł 2015; 2016).

The aim of the article is to present and discuss phrasems containing a toponymic component recorded in the Cieszyn Silesia region. Extracted units include: names of hamlets in villages and suburbs of cities (oeconyms), names of mountain peaks (oronyms), names of rivers (hydronyms), as well as noun formations (names of inhabitants) and adjectival formations derived from them. The material was obtained through the excerption of lexicographic sources, dialectal texts, studies dedicated to Silesian phraseology and paremiology, as well as during field research. Phrasems are divided into four categories: 1) fictional names (having no real reference or whose reference to existing places is doubtful), 2) names related to the "small homeland" (in the case of Cieszyn Silesia, approximately the area of the historical Duchy of Cieszyn), 3) names of cities and regions located in its immediate vicinity, 4) units containing names of countries, Polish and foreign cities, lands, and regions. The discussion of phrasems is carried out through: translating dialectal vocabulary, explaining the toponymic component, and, if possible, indicating the meaning and motivation underlying the unit. The article complements two works dedicated to Silesian toponymic phrasematics by addressing material from Cieszyn Silesia that was omitted in them (Dźwigoł 2015; 2016).