Man turned inside out : "An anatomy lesson" by Tadeusz Kantor

Plon konferencji: "Kantor, au croisement de L’art et de l’histoire" z dn. 14-15 kwiecień 2015 r., Paryż

Tekst poświęcony jest dwóm wersjom happeningu Tadeusza Kantora Lekcja anatomii według Rembrandta (Norymberga 1968 i Warszawa 1969) ujętym jako artystyczna transpozycja historycznej formuły lekcji anatomii rozumianej jako akt performatywny. Bezpośredniej inspiracji dostarczył Kantorowi obraz Rembrandta Lekcja anatomii doktora Tulpa. Odwołując się do słynnego malowidła i ożywiając uwiecznioną na nim scenę, Kantor odniósł się równocześnie (pośrednio i bezpośrednio) do tradycji teatrów anatomicznych, które cieszyły się ogromną popularnością w Europie doby renesansu. Dramatyczność i performatywność procesów rozgrywających się w teatrze anatomicznym ma wiele oblicz. Wywodzi się nie tylko z faktu zaistnienia prymarnej sytuacji teatralnej: relacji aktor-widz, działanie i odbiór tego działania. W przestrzeni teatru anatomicznego mają miejsce różnorodne konfrontacje: żywi spotykają się z umarłymi, wiedza - z ignorancją, mieszczańskie cnoty - z przestępczością, prawo - z indywidualnością. Sprawę komplikuje już sam status "aktora" w widowisku sekcji; prowadzący operację (i jego pomocnicy) jest zarazem aktorem i reżyserem, albo też raczej performerem (nie odtwarza roli, lecz przedstawia samego siebie w bezpośrednim związku z sytuacją i skupia się na samej dynamice działania, a nie jego znaczeniu). Rolę aktora pełnią jednak do pewnego stopnia także zwłoki (zarazem jednak są "miejscem akcji" i "rekwizytem"). Jeżeli przyjrzymy się sekcji przez pryzmat szeroko rozumianego performansu, odsłoni się przed nami szeroki obszar zagadnień związanych z funkcją, jakie pełni ludzkie ciało - żywe i martwe - w procesie konstruowania sensów. Kantor dokonał swoistego reenactment sytuacji uwiecznionej na obrazie: na stole spoczywało ciało, u jego wezgłowia tłum studentów, w centrum dokonujący sekcji "profesor Tulp", czyli sam Kantor. Precyzyjnie warstwa po warstwie rozcinał kolejne części ubrania, penetrował zakamarki, wywracał na drugą stronę kieszenie, znajdując w nich przedmioty zwykłe i symboliczne. Budząca grozę, okrutna wersja norymberska i wesoła, karnawałowa wersja warszawska happeningu stanowią awers i rewers tej samej prymarnej sytuacji - wywracania człowieka na drugą stronę.