The Biography of Augustyn Czartoryski, The Second Entailer of Sieniawa (1907-1946)

Tematem pracy jest życiorys Augustyna Czartoryskiego (1907–1946). Był on synem Adama Ludwika Czartoryskiego i Marii Ludwiki z Krasińskich. Większość jego życia przypadła na okres dwudziestolecia międzywojennego i II wojny światowej. Urodził się w Warszawie. Pobierał naukę na Uniwersytecie w Montpellier, Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz Wyższych Kursach Ziemiańskich we Lwowie. W 1937 r. poślubił Marię de los Dolores de Bourbon y Orleans (1909–1996), księżniczkę Królestwa Obojga Sycylii, córkę infanta Hiszpanii Karola Tankreda Bourbona i Ludwiki Orleańskiej. W tym samym roku, po śmierci ojca, Augustyn objął zarząd nad Ordynacją rodową w Sieniawie jako jej II Ordynat. Główne problemy, którymi zajmował się w pierwszych latach sprawowania tej funkcji to: sprawa spadkowa po Adamie Ludwiku, parcelacja części gruntów należących do Ordynacji, zgłoszenie majątku posiadanego za granicą, realizacja inwestycji na terenie Ordynacji i znajdowanie na nie środków oraz zarząd nad Muzeum i Biblioteką Książąt Czartoryskich w Krakowie. Augustyn cierpiał na chorobę płuc, przez co często przebywał na leczeniu w Zakopanem. Mimo tego od 1939 r. wraz ze swoimi współpracownikami (m.in Marianem Kukielem i Stefanem Komornickim) podjął niezbędne działania mające na celu zabezpieczenie rodzinnego majątku przed zbliżającą się wojną. Jednym z najważniejszych wyzwań było zabezpieczenie dzieł sztuki i innych cennych pamiątek znajdujących się w Muzeum i Bibliotece Książąt Czartoryskich w Krakowie, które postanowiono przewieźć w skrzyniach do Sieniawy. W obliczu Blitzkriegu Augustyn wraz z żoną próbował wywieźć część zbiorów dalej na wschód – został jednak zatrzymany przez Niemców i uwięziony w Rawie Ruskiej. Po uwolnieniu przedostał się do Pełkiń, posiadłości swojego stryja Witolda. Dzięki protekcji rodziny Dolores małżeństwu udało się uzyskać zgodę Niemców na wyjazd do Hiszpanii. Tam, w 1940 r., urodził się ich syn – Adam Karol. Przebywając za granicą, Augustyn kontaktował się z polskimi władzami na uchodźstwie. W 1940 r. zawiadomił on rząd RP w Paryżu o dokonanej przez Niemców grabieży należących do niego dzieł sztuki. W 1943 r. konsultował się również w obliczu szantażu nazistów, żądających formalnego przedstawienia powodów wyjazdu w 1939 r. pod groźbą konfiskaty reszty dóbr. Oprócz tego starał się działać na rzecz Polaków, którzy znajdowali się w Hiszpanii – dzięki kontaktom z Francisco Gómez-Jordana y Sousa, 1. hrabią de Jordana, doprowadził do uwolnienia grupy Polaków internowanych w obozie Miranda de Ebro. Augustyn zmarł w Sewilli w wieku niecałych 39 lat, kilka miesięcy po swoim drugim synu – Ludwiku Piotrze. Aby przedstawić życie Augustyna w szerszym kontekście, zarysowana została również linia rodziny Czartoryskich, z której bezpośrednio się wywodził. Ponadto ukazano sytuację jego warstwy społecznej – ziemiaństwa – w okresie dwudziestolecia międzywojennego i II wojny światowej.

The subject of the work is biography of Augustyn Czartoryski (1907–1946). He was the son of Adam Ludwik Czartoryski and Maria Ludwika Krasińska. Most of his life lasted during the interwar period and the Second World War. He was born in Warsaw. He studied at the University of Montpellier, the Jagiellonian University in Cracow, and the Higher Landowner Courses in Lviv. In 1937, he married Maria de los Dolores de Bourbon y Orleans (1909–1996), Princess of the Kingdom of the Two Sicilies, daughter of the Infante of Spain Charles Tancred Bourbon and Louise d'Orléans. In the same year, following the death of his father, Augustyn took over the administration of the Family Entail in Sieniawa as its Second Entailer. The main problems he dealt with in the first years of his administration were: the matter of the inheritance of Adam Ludwik, the parceling out of part of the land belonging to the Entail, the declaration of property held abroad, the implementation of investments within the Entail and finding funds for them, and the management of the Princes Czartoryski Museum and Library in Cracow. He suffered from a lung disease, which meant that he often stayed for treatment in Zakopane. However, from 1939, together with his associates (including Marian Kukiel and Stefan Komornicki), he took the necessary measures to secure the family estate against the approaching war. One of the most important challenges was to secure the works of art and other valuable mementoes located in the Princes Czartoryski Museum and Library in Cracow. Finally, it was decided to transport artworks in special crates to Sieniawa. In the face of the Blitzkrieg, Augustyn and his wife were trying to transport part of the collection further east - but they were stopped by the Germans and imprisoned in Rawa Ruska. After their release, Augustyn made his way to Pełkinie, the estate of his uncle Witold. Thanks to the patronage of Dolores' family, the couple managed to get permission from the Germans to go to Spain. There, in 1940, their son Adam Karol was born. While abroad, Augustyn was in contact with the Polish authorities in exile. In 1940, he notified the Polish government in Paris of the raid of his works of art by Germans. In 1943, he also consulted in the face of blackmail from the Nazis demanding that he formally state his reasons for leaving in 1939 under threat of confiscation of the rest of his possessions. In addition, he tried to act on behalf of Poles who were in Spain - through contacts with Francisco Gómez-Jordana y Sousa, 1st Count de Jordana, he led to the release of a group of Poles interned in the Miranda de Ebro camp. Augustine died in Seville at the age of just under 39, a few months after his second son, Louis Peter. In order to present Augustyn's life in a broader context, is also outlined the line of the Czartoryski family, from which he directly descended. In addition, there is shown the situation of his social stratum - the landed gentry - during the interwar period and the Second World War.