O nadal istotnej przeszłości : opowieści o Czarnym Mieście i z Czarnego Miasta

Artykuł powstał w ramach projektu: "Po kryzysie klimatycznym. Nieskalowane strategie fabulacji spekulatywnych ostatnich dwóch dekad" ("After Climate Crisis. Non-Scalable Survival Strategies in Speculative Fabulations of the Last Two Decades") finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Korekta sfinansowana w ramach IDUB ("Excellence Initiative - Jagiellonian University")

Artykuł odpowiada na niedawne wezwanie T. J. Demosa, który w "Radical Futurisms" zachęcał do ujmowania w liczbie mnogiej tradycji wspólnot poddawanych opresji, co niekoniecznie sygnalizuje „ślepotę na kolor”. Nasze zadanie polega zatem na tym, by nauczyć się identyfikować nie tylko milion Czarnych Antropocenów, jak kilka lat temu postulowała Kathryn Yusoff. Musimy zacząć dostrzegać także te praktyki ekstraktywistyczne i powiązane z nimi czarne ekologie, których w większości nie uwzględniają współczesne (eko)krytyczne dyskursy, pomijając warianty zachodniej nowoczesności i ich pokłosie specyficzne dla Europy Środkowej i Wschodniej. Mając to na względzie, niniejszy artykuł skupia uwagę na wydanej niedawno trylogii młodej polskiej powieściopisarki Marty Knopik. Akcja wszystkich trzech powieści rozrywa się w Czarnym Mieście, mieście fikcyjnym, lecz odsyłającym także to aktualnej sytuacji na Górnym Śląsku, z jego długą historią wydobycia węgla i przemysłu ciężkiego. Jak proponowana tu lektura trylogii Knopik pokazuje, katastrofalne skutki kolonialnego ekstraktywizmu najlepiej widać w ujęciach lokalnych, w specyficznych splotach nadal istotnej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

The article responds to T. J. Demos’s recent call in "Radical Futurisms" to render traditions of the oppressed in plural which in no way has to be identified with ‘colour blindness.’ This means that we must learn to identify not only the billion Black Anthropocenes that Kathryn Yusoff postulated several years ago, but also those extractivist practices and their current black ecologies that have been largely underappreciated in contemporary (eco)critical discourses, particularly with regard to specific variants of Western modernity and its aftermath in Central and Eastern Europe. Mindful of that, this article focuses on a recent trilogy by a young Polish novelist Marta Knopik. In all three novels the action is set in Black City that may be fictional, but it also refers to the actually existing Upper Silesia, a region in Central Europe with a long history of coal mining and heavy industry. As the proposed reading shows, the detrimental impacts of colonial extractivism are best captured locally, in specific entanglements of an ongoing past, present and future.