Controversies over the nature of mental illness and their legal implications

Niniejsza praca poświęcona jest zagadnieniom dotyczącym kontrowersji wokół natury chorób psychicznych i ich implikacji dla prawa. Choć na pierwszy rzut oka może się wydawać, że prawo i psychiatria to dziedziny od siebie odległe, w rzeczywistości mają wiele cech wspólnych. Najważniejszą z nich jest posługiwanie się normą, choć konstruowaną w odmienny sposób. Ponadto prawo w wielu aktach normatywnych odwołuje się do pojęcia choroby psychicznej. Rozumienie tego pojęcia determinuje zatem zakres zastosowania normy prawnej. Jest to szczególnie istotne ze względu na fakt, iż przepisy te często dotyczą najbardziej podstawowych praw i wolności człowieka. W ostatnich latach obserwujemy znaczny wzrost liczby osób zmagających się z problemami natury psychicznej. Zgodnie z danymi WHO to właśnie tego typu zaburzenia są obecnie główną przyczyną niepełnosprawności na świecie. Rozdział 1. niniejszej pracy przedstawia statystyki dotyczące tego zagadnienia obrazujące znaczenie problemu w Polsce oraz na świecie. Stanowi również próbę dotarcia do przyczyn takiego stanu rzeczy poprzez przytoczenie badań dotyczących samotności przeprowadzonych na szeroką skalę w Wielkiej Brytanii oraz koncepcji Byung-Chul Hana i Alvina Tofflera. Rozdział 2. przedstawia, jak na przestrzeni wieków zmieniało się podejście do problemów natury psychicznej. Opisuje również trudności ze zdefiniowaniem choroby psychicznej, ukazując różne ujęcia tego zagadnienia: począwszy od modelu antyrealistycznego, zakładającego, że choroby psychiczne są jedynie konstruktami społecznymi, po ujęcie medyczne, w myśl którego każde tego typu zaburzenie ma swoją organiczną przyczynę, tak samo jak w przypadku chorób fizycznych. Pośrodku znajduje się całe spektrum koncepcji dotyczących tego problemu, takich jak ujęcie statystyczne, kulturowe, przystosowania indywidualnego czy nawet ujęcie widzące w chorobie psychicznej “królewską drogę rozwoju osobowości”. Rozdział ten przedstawia również krytykę pod adresem klasyfikacji chorób psychicznych oraz zarzuty stawiane psychiatrii współcześnie. Ostatni rozdział poświęcony został analizie wybranych aktów prawnych odwołujących się do pojęcia choroby psychicznej. Na przykładzie uregulowań dotyczących wyłączenia odpowiedzialności karnej z powodu niepoczytalności sprawcy przedstawione zostało napięcie między determinizmem a koncepcją zakładającą istnienie wolnej woli oraz między prawem i psychiatrią. Poruszony został również wątek dotyczący próby wprowadzenia rewolucyjnych zmian w szwedzkim prawie karnym, polegających na odrzuceniu koncepcji zakładającej istnienie wolnej woli a w konsekwencji podważeniu sensu karania. Takie podejście minimalizuje rolę sędziów, oddając znaczne pole przedstawicielom psychiatrii. Na kolejnych stronach zanalizowane zostały zarzuty wobec detencji psychiatrycznej. Następnie przedstawione zostały rozważania na temat izolacyjnych środków postpenalnych w Stanach Zjednoczonych i w Polsce. Ostatnia część tego rozdziału koncentruje się na zagadnieniach związanych z przymusowym leczeniem psychiatrycznym.Tematyka ta jest niezwykle istotna ze względu na skalę problemu zaburzeń psychicznych oraz kontrowersje związane z ich naturą przedstawione w rozdziale 2. Od rozumienia tego pojęcia zależy możliwość zastosowania wielu izolacyjnych środków, co stanowi znaczną ingerencję w sferę podstawowych praw i wolności.

This thesis is devoted to the controversies of the nature of mental illnesses and their legal implications. While at first glance it may seem that law and psychiatry are distant areas, in reality, they have many features in common. The most important of these is the use of a norm, although constructed differently. Moreover, the law refers to the notion of mental illness in many normative acts. Understanding this concept, therefore, determines the scope of application of a legal norm. This is particularly important in view of the fact that these provisions often concern the most fundamental human rights and freedoms.In recent years, we have witnessed a significant increase in the number of people with mental health problems. According to WHO data, it is precisely this type of disorder that is currently the main cause of disability in the world. Chapter 1 of this thesis presents statistics on this issue, showing the importance of the problem in Poland and worldwide. It also tries to get to the root of this by presenting studies on loneliness conducted on a large scale in the UK and the concepts of Byung-Chul Han and Alvin Toffler.Chapter 2. Is dedicated to the view of mental problems has changed over the centuries. It also describes the difficulties in defining mental illness, showing various approaches to the issue: from the antirealistic model, which assumes that mental illnesses are only social constructs, to the medical approach, according to which every such disorder has its own organic cause, like in the case of physical illnesses. In the middle, there is a whole spectrum of concepts concerning this problem, such as statistical and cultural approaches, individual adaptation or even the approach that sees the "royal path of personality development" in mental illness. This chapter also presents criticism of the classification of mental illnesses and the accusations made against psychiatry nowadays.The last chapter is devoted to the analysis of certain legal acts referring to the notion of mental illness. The example of the regulations concerning the "insanity defense" shows the tension between determinism and the concept assuming the existence of free will, as well as between the law and psychiatry. There was also an attempt to introduce revolutionary changes in Swedish criminal law consisting in rejecting the idea of free will and, consequently, undermining the sense of punishment. This approach minimises the role of the judiciary by giving considerable leeway to psychiatric representatives. The following pages contain an analysis of the allegations of psychiatric detention. Next, the discussion about postpenal confinement in the United States and Poland. The last part of this chapter focuses on issues related to compulsory psychiatric treatment.This topic is extremely important given the scale of the problem of mental disorders and the controversies of their nature presented in Chapter 2. The applicability of many isolated measures, which constitutes a significant interference in the sphere of fundamental rights and freedoms, depends on the way of understanding this notion.