Poezja dziecięca w twórczości Sándora Weöresa

Children’s poetry in the writings of Sándor Weöres.

Tematem pracy jest prezentacja poezji dziecięcej w twórczości jednego z najważniejszych węgierskich poetów XX wieku Sándora Weöresa. W pierwszym rozdziale ukazana została krótka historia węgierskiej liryki dziecięcej a także powody, dla których wzbudziła ona zainteresowanie poetów dwudziestowiecznych. W przypadku Weöresa jest to przede wszystkim cenzura i niemożność publikowania wierszy „dla dorosłych”. W tej części pracy została także podjęta próba zdefiniowania pojęcia „wiersz dla dzieci” oraz cech jakie taki utwór powinien posiadać.W rozdziale drugim opisane są tomiki poezji dziecięcej stworzonej przez Weöresa, stosunek autora do dzieci oraz jego współpraca z Zoltánem Kodályem, który miał duży wpływ na zainteresowanie poety muzyczną stroną wiersza.Kolejny rozdział przedstawia inspiracje Weöresa, który uznawał poezję dziecięcą za podobną do poezji ludów prymitywnych a dziecięcy światopogląd za zbliżony do mitycznego. Poeta wykorzystywał w swych utworach najbardziej pierwotne, pogańskie i magiczne elementy, ludowe przysłowia i powiedzenia, podświadomość, sny, surrealistyczne obrazy. Także pod względem treści nie stronił od ludowości pisząc wiersze o zwierzętach, kpiąc z ludzkich przywar, opisując przyrodę, święta, wykorzystując wariacje na temat baśni ludowych czy też formę kołysanki lub wyliczanki. Autor korzystał z bogactwa swojej wyobraźni wymyślając własne języki, pisząc w nich wiersze oraz tworząc tłumaczenia. Najczęstsze motywy, które pojawiają się w utworach Weöresa to wróżki, człowiek w przyrodzie, przeciwieństwa.Rozdział czwarty stanowi analizę językoznawczą omawianej poezji dziecięcej. Autor łączy charakterystyczną dla węgierskiej twórczości ludowej wersyfikację określaną terminem ütemhangsulyos oraz wiersz sylabotoniczny, wyznaczając w ten sposób kierunek rozwoju poezji dziecięcej. Wykorzystuje również elementy muzyczne, wyrazy dźwiękonaśladowcze, powtórzenia, asonanse i aliterację.Mistrzostwo formy poetyckiej utworów Weöresa idealnie komponuje się z bogactwem treści. Oba te elementy są dla niego równorzędne i dopiero razem tworzą całość, której pełnia ma ustrzec młode dusze od nieforemności. Wiersze są stosunkowo krótkie, łatwe do zapamiętania, rytmiczne, co w połączeniu z plastycznym obrazowaniem i ciągiem swobodnych skojarzeń czyni je popularnymi zarówno wśród dzieci jak i dorosłych.

The subject of this dissertation is to present children’s poetry in writings of one of the most important Hungarian poets of the 20th century.In the first chapter there is a short history of the Hungarian children’s poetry as well as the reasons for which twentieth-century poets found it interesting. In the case of Weöres, it was caused by censorship and no possibilities for publishing poems “for adults”. In this part of the thesis an attempt was made to define a term of “children’s poetry” and to characterize it.The next part of a study aimed at describing Weöres’s volumes of children’s poetry, his attitude to children in general and his cooperation with Zoltán Kodály, who had a great influence on his interest in the musical aspects of poetry.The third chapter presents Weöres’s inspirations. He found children’s poetry similar to poetry of primitive peoples and children’s world view similar to mythical one. A poet used the most primal, pagan and magical elements in his works, folk proverbs, sayings, subconsciousness, dreams, surrealistic pictures. The folk character of his poems is visible also in the themes of his writings - animals, mocking at people’s vices, description of the nature or holidays. He created variations on folk stories or made use of the form of lullaby and counting-out rhymes. He showed richness of his imagination inventing his own languages, writing poems in them and making their translations. The most popular motives he used are good witches, a man and a nature, opposites.Then we can find a linguistic analysis of Weöres’s children’s poetry. A poet combined ütemhangsulyos, metric type typical for Hungarian folk poetry, with accentual-syllabic vers, what appointed direction of children’s poetry development. He was using also some musical elements, onomatopoeies, assonances or alliteration.The mastery of poetic form of Weöres’s works goes well with their contents. Both of these elements seem to be equal and only together they make one harmonious whole. Poems are quite short, easy to remember and rhythmic. All these features, combined with vivid depiction and free associations, make Weöres’s writings popular among both children and adults.

A diplomamunkám témája a magyar líratörténet egyik legnagyobb alakja – Weöres Sándor és az ő gyermekköltészetének bemutatása. Az első fejezetben a rövid gyermekköltészet történetével és az új magyar gyermekvers születésének okaival ismerkedünk meg. Weöres esetében a cenzúra és a felnőtteknek szóló könyvek kiadásának titalma volt a fő ok. Ebben a részben próbálom meghatározni a gyermekvers fogalmát és a jó gyermekvers jellemzőit.A második rész a Weöres gyermekköteteket és ciklusokat, a gyermekekhez való viszonyát, valamint Kodály Zoltánnal - akinek hatása elvitathatatlannak bizonyult a verstechnika zenei fogantatású fejlődésében – való együttműködését ábrázolja.A következő rész Weöres Sándor inspirációit szemlélteti. A költő szerint gyerekköltészet hasonlít a primitív népek költészetére, az ősköltészetre, gyermeki gondolkodás pedig a mitikus világnézetre. Weöres gyakran él legősibb, pogány- és varázslatos elemekkel, népi mondókákkal és szólásokkal, tudatallatisággal, álamokkal, szürreális képekkel. Az ő versei a népköltészetből nemcsak költészettani, hanem tematikus szempontból is sokat merítenek. Szerepelnek köztük gyerekjátékok, állatversek, emberi gyarlóságokról szóló gúnyversek, természeti és közösségi ünnepekhez és természeti jelenségekhez kapcsolódó versek, altatók, népmesevariációk. Weöres nonszensz verseket, halandzsaverseket is költött, illetve más nyelvekre is lefordította őket. A leggyakoribb motívumok, amelyek az ő verseiben megjelennek a tündér, ember a természetben és az ellentétpárok.A negyedik fejezet Weöres verseinek nyelvészeti elemzését mutatja be. Az ő gyermekköltészetére nagyon jellemző a szimultán verselés. Weöres egyesítette az ütemhangsúlyos és az ídőmértékes verselést és így a gyermekköltészet fejlődési irányát jelölte ki. A költő bőven élt a vers zenei hatású elemeivel, mint a rím, asszonánc, alliteráció, hangfestő és hangutánzó szavak.A magas szinvonalú költői forma és a tartalom gazdagsága Weöresnek egyenértékű, és csak együtt alkot egységet. Weöres fontosnak tartotta, hogy ritmikailag és zeneileg strukturált, zárt, dallamos verseket alkosson a gyermekek számára. A későbbi felnőtt lelkét így akarta megmenteni a formátlanságtól. A versek rövidsége, erős ritmus, rímek, plasztikus képek és szabad asszociációk okozzák, hogy Weöres Sándor gyermekversei népszerűek gyermekek és felnőttek között.