Sonet drugi Szekspira w języku polskim Proces przekładu

Praca niniejsza przedstawia propozycję nowej metodologii badania procesu tłumaczeniowego. Nowa metodologia oparta została na metaforze procesu przekładu jako reakcji chemicznej, gdzie translatemy tekstu źródłowego (STT) oraz ich znaczenia w rozumieniu tłumacza stanowią reagenty, podczas gdy translaty tekstu docelowego (TTT) są produktami. Zjawiska takie jak skopos czy wynagrodzenie wchodzą w skład grupy katalizatorów.Lista możliwych reakcji jest nieograniczona i nie tworzy żadnej hierarchii taksonomicznej. Wcześniejsze podobne metodologie (opracowane przez Catforda, van Leuven-Zwart czy Vinaya i Darbelneta) były zamkniętymi taksonomiami z elementami hierarchii wzmagającymi ich złożoność, co skutkowało rozmaitymi problemami związanymi z apriorycznością i klasyfikacją. Praca niniejsza wprowadza również pojęcie „problemu dziobaka”. Problem ten sprowadza się to nieadekwatności systemów klasyfikacji, które to systemy nie zapewniają właściwych klas dla elementów posiadających cechy więcej niż jednej klasy. Rozwiązaniem tego problemu winna być rezygnacja z systemów „szufladkowania”.Lista reakcji, jakie odkryto w ośmiu badanych przekładach, została podana wraz z wyjaśnieniami dotyczącymi ich charakteru i zakresu. Przedstawiono również przykłady.Najobszerniejsza cześć niniejszej pracy została poświęcona analizom ośmiu polskich przekładów drugiego sonetu Szekspira opublikowanych w latach 1913–2015.Celem tych analiz było wydobycie typów reakcji (zastosowanych przez tłumaczy w procesie tłumaczeniowym), które następnie zostały poddane ilościowej analizie dystrybucji i korelacji.Typy reakcji przypisano poszczególnym parom translatemów za pomocą wzorów zbudowanych w następujący sposób:STT{funkcja gramatyczna lub numer wersu} operator logiczny STT {funkcja gramatyczna lub numer wersu} … → TTT{funkcja gramatyczna} [wyjaśnienie]: typ reakcji operator logiczny ryp reakcji, … 1Na przykład:weed ∧ livery {3} → of that one [=vestment]: recategorization ∧ cloningmake my old excuse → ∅: omissionKażda analiza z pierwszego zestawu analiz zakończona została krótkim przedstawianiem najbardziej ewidentnych kwestii dotyczących recepcji danego przekładu w języku polskim.Wyniki kolejnej analizy pokazały, że najczęściej stosowane typy reakcji to omisja i dodanie, co może się wydawać wynikiem nieoczekiwanym, gdyż są to reakcje plasujące się najdalej od tego, co zwykło się uważać za tłumaczenie per se.Zauważono również, że niektóre reakcje są częściej stosowane w odniesieniu do pewnych translatemów, a rzadziej występują z innymi.

This paper proposes a new methodology for the study of the translation process. This new methodology has been based on the metaphor of the translation process as a chemical reaction where the STT’s and their meanings, as understood by the translator, constitute the reactants, while the TTT’s function as the products of the process. Such phenomena as skopos or remuneration play the role of catalysts. The presented list of possible reactions is open-ended and does not form any taxonomic hierarchy. Previous methodologies (devised by Catford, van Leuven-Zwart or Vinay and Darbelnet), which resemble this one, were closed-ended taxonomies with a hierarchical component to their already complex structures; this has brought about various problems related to apriority or classification.This paper introduces the notion of “platypus problem.” The “platypus problem” consists in inadequate classification systems that do not provide proper classes for items that share features of more than one class. The solution to this problem should be to refrain from using any of the “pigeonholing” systems.The list of all reaction types that have been discovered in the eight translations under scrutiny has been provided along with explanations concerning their scope and character. Examples have been provided, too. Most space in this paper has been dedicated to the analyses of the eight Polish translations of Shakespeare’s sonnet two, all of which were published between the years 1913 and 2015. The purpose of these analyses is to extract the reaction types (deployed by the translators in the translation process), which then will undergo a quantitative analysis of distribution and correlation.Reaction types have been assigned to particular translateme pairs by formulas constructed in the following way:STT{grammatical function or line number} logical operator STT {grammatical function or line number} … → TTT{grammatical function} [explanation]: reaction type logical operator reaction type, … 1For example:weed ∧ livery {3} → of that one [=vestment]: recategorization ∧ cloningmake my old excuse → ∅: omissionEach analysis from the fist set of analyses has been terminated with a short depiction of the most prominent issue(s) in the reception of the given Polish translation. The results of the subsequent analysis have shown that the reactions most frequently used turn out to be omission and addition, which may be the least expected outcome, as these reactions are the farthest from what one might consider translation per se. It has also been noted that some reactions are more likely to be deployed with some translatemes while less likely to co-occur with others.