Legal qualification of possession in a historical and comparative perspective

Bibliogr. s. 327-331. Streszcz. ang. s. 332-333.

W prawie rzymskim władztwo faktyczne nad rzeczą zostało pojęciowo oddzielone od prawa do władania rzeczą. Takiego rozróżnienia nie znały średniowieczne germańskie prawa zwyczajowe, w których świetle władanie rzeczą stanowiło zewnętrzny wyraz pewnego uprawnienia do rzeczy. We współczesnych porządkach prawnych z reguły posiadaniu nie jest przyznawany wprost, z mocy przepisów ustawowych, charakter prawa podmiotowego. Prawodawcy najczęściej definiują posiadanie poprzez odwołanie się do okoliczności faktycznych wskazujących na rzeczywisty stosunek osoby do rzeczy. Od tych reguł zachodzą dwa wyjątki. Pierwszy polega na tym, że niemiecki BGB nie zawiera w ogóle definicji posiadania. W innym kierunku podąża drugi wyjątek – austriacki ABGB, w którym, obok definicji posiadania nawiązującej do kwestii faktów, posiadanie jest też wprost wymienione wśród praw rzeczowych. Mimo to nauka prawa dość jednolicie zaprzecza możliwości kwalifikacji posiadania jako prawa podmiotowego, a tym bardziej rzeczowego, i podkreśla jego faktyczną naturę. Tylko posiadanie charakteryzujące się ściśle określonymi cechami, z których jedną jest jego zgodność ze stanem prawnym, jest przez część autorów określane jako podobne do prawa rzeczowego. Wyłączając prawo austriackie, można by stwierdzić, że pozostali ustawodawcy nie wypowiadają się wprost w kwestii prawnego charakteru posiadania. Jednak nawiązania w definicjach posiadania do okoliczności opisujących faktyczne relacje osoby z rzeczą, a także brak przepisów nadających posiadaniu charakter prawa rzeczowego lub wymieniających posiadanie wśród praw rzeczowych, można uznać właśnie za taką wypowiedź tych prawodawców, tyle że negatywną. Prawodawcy ci poprzestają na regulacji skutków prawnych, które wiążą z posiadaniem lub pewnymi jego postaciami. Analiza tych skutków prawnych w poszczególnych porządkach prawnych prowadzi jednak niektórych autorów do stanowiska przypisującego posiadaniu charakter zbliżony do prawa podmiotowego albo wręcz prawa podmiotowego. Do rzadkości należą stanowiska idące tak daleko, by upatrywać w posiadaniu prawa rzeczowego. Najsilniejsze tendencje do traktowania posiadania jako prawa podmiotowego (chociaż tylko słabego i tymczasowego) występują w doktrynie hiszpańskiej, gdzie stanowisko to przeważa. Jest ono stosunkowo szeroko prezentowane również w doktrynie szwajcarskiej. Bardziej powściągliwe poglądy na temat możliwości kwalifikowania posiadania jako prawa podmiotowego wyrażane są w doktrynie niemieckiej. Trafnie zwraca się tu uwagę, że kwalifikacja ta zależy od sposobu rozumienia pojęcia prawa podmiotowego.

In Roman law, the factual control over a thing was conceptually separated from the right to hold the thing. Such a distinction was not known in medieval Germanic customary law, in the light of which possession of a thing was the external expression of a certain entitlement to the thing. In modern legal orders, as a rule, possession is not granted directly, by virtue of statutory provisions, the character of a subjective right. Legislators most often define possession by reference to factual circumstances indicating a person’s actual relation to a thing. There are two exceptions to these rules. The first is that the German Civil Code (BGB) does not contain a definition of possession at all. The second exception follows in the other direction, the Austrian Civil Code (ABGB), in which, in addition to a definition of possession referring to a question of fact, possession is also explicitly listed among rights in rem. Nevertheless, legal doctrine quite uniformly denies the possibility of qualifying possession as a subjective right, let alone a right in rem, and emphasises its factual nature. Only possession characterised by strictly defined features, one of which is its compliance with the legal status, is described by some authors as similar to a right in rem. Apart from Austrian law, it could be argued that the other legislators do not expressly pronounce on the legal nature of possession. However, the references in the definitions of possession to circumstances describing the actual relations of a person with a thing, as well as the absence of provisions giving possession the character of a right in rem or listing possession among rights in rem, can be regarded as precisely such a statement by these legislators, albeit a negative one. These legislators content themselves with regulating the legal effects that they associate with possession or certain forms of possession. The analysis of these legal effects in the different legal orders, however, leads some authors to a position attributing to possession a character similar to a subjective right, or even a subjective right. Positions going so far as to regard possession as a right in rem are rare. The strongest tendency to treat possession as a subjective right (albeit only a weak and temporary one) is found in Spanish legal doctrine, where this position prevails. It is also relatively widely held in Swiss doctrine. More restrained views on the possibility of qualifying possession as a subjective right are expressed in German doctrine. It is rightly pointed out here that this qualification depends on how the concept of a subjective right is understood.