The Catholic Missions among the Bulgarians in XIX century

W XIX wieku doszło do wyraźnego zaktywizowania działalności Kościoła katolickiego na obszarze Bułgarii. W niniejszej pracy zjawisko to zostało przeanalizowane z dwóch perspektyw: misji zachodniego duchowieństwo wśród bułgarskiej ludności katolickiej (tzw. paulicjan) oraz wśród Bułgarów prawosławnych. Po okresie prześladowań paulicjan w XVIII wieku, doszło do wysłania nowych misji na ziemie bułgarskie: na północ, do biskupstwa nikopolskiego zostali skierowani pasjoniści, natomiast do wikariatu płowdiwsko-sofijskiego na południu – najpierw redemptoryści, a następnie kapucyni. Charakter tych misji różnił się od siebie diametralnie: o ile pasjoniści w dużej mierze skupili się na zwalczaniu folkloru paulicjańskiego, traktowanego przez nich jako przejaw pogaństwa, o tyle kapucyni przyczynili się do intensywnego rozwoju wspólnoty katolickiej w południowej Bułgarii. Kościół zachodni w przeciągu XIX stulecia rozszerzył także swoją działalność o Bułgarów prawosławnych, a celem podejmowanych inicjatyw było zawarcie unii kościelnej. W projekt katolizacji Bułgarów zaangażowało się polskie środowisko emigracyjne skupione wokół Adama Jerzego Czartoryskiego (Hôtel Lambert), które chciało wykorzystać Kościół zachodni do realizacji swoich celów politycznych: osłabienia pozycji prawosławia na Półwyspie Bałkańskim oraz zmniejszania wpływów Rosji w regionie. Misjonarze, przede wszystkim lazaryści, oraz agenci Czartoryskiego dwukrotnie podjęli ścisłą współpracę z bułgarskimi działaczami narodowymi na tym polu: w latach czterdziestych XIX wieku, kiedy w porozumieniu z Neofitem Bozwelim zorganizowano tzw. akcje petycyjne oraz na przełomie lat pięćdziesiątych oraz sześćdziesiątych, wraz z rozwojem ruchu unickiego z Draganem Cankowem na czele. Obie próby zakończyły się wprawdzie niepowodzeniem, jednak koncepcje unickie odegrały istotną rolę w dziejach bułgarskiego odrodzenia narodowego, przyczyniając się do powstania egzarchatu (1870), stanowiącego przełomowy krok w walce Bułgarów o prawa polityczne w ramach Imperium Osmańskiego. W ostatniej części pracy przedstawiono charakter oświaty katolickiej wśród Bułgarów w XIX wieku na przykładzie funkcjonowania szkoły prowadzonej przez zmartwychwstańców w Adrianopolu. Dominantami wszystkich zjawisk związanych z działalnością misji katolickich w Bułgarii w XIX wieku była niewątpliwie idea cywilizowania ludności bułgarskiego, która stanowi istotną część ówczesnego dyskursu kolonialnego. Omawiana praca stanowi także egzemplifikację przedmiotowego wykorzystywania religii w polityce oraz dążeniach narodowowyzwoleńczych.

In XIX century the Catholic Church actively get involved on the territory of Bulgaria. There were two areas of that phenomenon: the Western missionaries functioned among the Bulgarian Catholics (Paulicians) and the Bulgarian Orthodoxies. After the period of the persecution against the Paulicians in XVIII century, the Catholic Church sent new missions to the Bulgarian lands: to the North, to the Diocese of Nicopolis – the Passionists and to the South, to the Apostolic Vicariate of Sofia and Plovdiv – firstly the Redemptorists and after them the Capuchins. The achievements of these missions diametrically differenced from each other: the Passionists focused on the fight against the Paulicians’ folklore, which was regarded as the remnant of paganism, while the Capuchins contributed dynamic development of the Catholic community in the South in second half of XIX century. The Catholic Church also expanded its activity among the Bulgarian Orthodoxies, which purpose was the church union. The Hôtel Lambert, one of the most important parties of the Great Emigration, wanted to use that project to realize its own political purpose: to weaken the position of Orthodoxy in the Balkan Peninsula and to reduce the influence of Russia in the region. Missionaries, first of all the Lazarists, and the agents of Czartoryski cooperated with the Bulgarian national activist twice during the XIX century: in 40s, when organized the petitions action with Neofit Bozveli, and at the turn of the 50s and 60s, during development of the union movement with Dragan Cankov ahead. Both of these actions suffered defeat, but the union ideas play an important role in the history of the Bulgarian Revival – they contributed to the emergence of the Bulgarian exarchate (1870), which was the decisive step in the Bulgarian fight for political rights in the Ottoman Empire. In the last part of the thesis there was showed the characteristic of the catholic education among Bulgarians in XIX century on the example of the Resurrectionists’ school in Adrianople. The dominant of all of the phenomenon related with the catholic missions in Bulgaria in XIX century was the conception of the domestication of Bulgarians, which can be analyzed as the part of the colonial discourse. The presented issues also are the example of the objective utilization of religion in the policy.