Bibliogr. s. 41-44

Artykuł przedstawia analizę mechanizmów poznawczych stanowiących podłoże humoru w dowcipach słownych, wykorzystującą pojęcie tzw. słabej komunikacji, zaproponowane przez teorię relewancji. Podczas gdy większość pragmatycznych modeli humoru podkreśla rolę rozwiązania inkongruencji oraz poszczególnych etapów inferencyjnych, przez które odbiorca jest planowo prowadzony w interpretacji żartów (por. Yus 2016), przedstawiona tu analiza tłumaczy efekt humorystyczny przez pryzmat swoistego "przeciążenia poznawczego", które towarzyszy przetwarzaniu pointy dowcipu. W tym ujęciu wiele słabo komunikowanych informacji, do których odbiorca nagle uzyskuje dostęp w momencie, gdy dowcip się kończy, tworzy efekt przeciążenia poznawczego dający impuls do reakcji afektywnej. Analiza humoru na gruncie pojęcia słabej komunikacji wskazuje, że wspólnym mianownikiem tekstów uznawanych za śmieszne pod każdą szerokością geograficzną i tzw. humoru etnicznego czy narodowego jest to, że kluczowe pojęcia i postaci w tekście, stanowiące cel satyry, muszą (przynajmniej potencjalnie) dawać dostęp do całego wachlarza informacji, gdyż w innym wypadku efekt słabej komunikacji nie zaistnieje. O śmieszności dowcipu przesądza zatem nie samo zrozumienie jego treści i pointy, ale osiągnięcie specjalnego efektu poznawczego.

The paper offers an analysis of the cognitive mechanisms underlying the production and comprehension of verbal jokes in terms of what relevance theorists refer to as weakly communicated import. While pragmatic analyses of humour emphasize the role of the inferential stages that the audience is intended (or even manipulated, Yus 2016) to go through in processing a joke, the weak communication model presented here focuses on the punchline effect, exploring the nature of the "cognitive climax" that is created. On this account, a vast array of weakly communicated assumptions, resulting in a cognitive overload effect, rather than incongruity resolution on its own, is identified as the laughter-inducing mechanism underlying verbal humour. The central idea is that universal and culture-specific humour-generating elements in jokes have one quality in common, viz. their potential to cause a cognitive overload effect, which may, and often does, result in amusement. On this approach, what is typically recognized as national or ethnic humour is posited to recruit the same humour-invoking pragmatic mechanisms as in other kinds of jokes, the principal difference lying in the choice of the target being mocked, which must be well-known to the audience for the cognitive overload effect to be brought forth.