Animals in cages of looks. Zoological garden - anthropological study.

Praca jest próbą określenia statusu i funkcji ogrodów zoologicznych we współczesnej kulturze. Problemy badawcze postawione w pracy, próbują znaleźć odpowiedź na pytanie: co ogród zoologiczny może nam powiedzieć nie o zwierzętach, ale o człowieku i jego kulturze. Tym samym wpisuje się w szeroko rozumiane studia z zakresu animal studies. Materiał badawczy, w postaci wywiadów standaryzowanych uzyskany został podczas badań terenowych w Krakowskim Ogrodzie Zoologicznym. Poprzez analizę wypowiedzi inforamtorów, poprzez poszukiwanie historycznych fundamentów powstania współczesnych ogrodów zoologicznych, próbowałem określić jakie znaczenia kulturowe skupiają się i wytwarzają podczas zwiedzania zoo. Ogrody zoologiczne są miejskimi oazami, heterotopicznym krajobrazem, różnym od reszty tkanki miejskiej, w którym przyroda jest taka, jaką ją sobie chcemy wyobrazić: spokojna, bezkonfliktowa, sielankowa, pasjonująca i niedostępna. Spacerując wśród egzotycznych zwierząt, przemierzamy strefy środowiska naturalnego, kontynenty i czasy. Taka pokojowa kohabitacja egzotycznych gatunków, stawia pytania o historię, sposób i znaczenie reprezentacji zwierząt. Ogrody zoologiczne powstały na skale masową w połowie XIX wieku, równolegle z pasażami handlowymi czy muzeami i wywodzą się ze zwierzyńców czy kolekcji egzotycznych stworzeń przy dworach królewskich. Były symbolem władzy, współcześnie stawiają pytanie o ich celowość, funkcję i ich zadania. Zamykając zwierzęta w klatce, zamykamy również nasze - o nich wyobrażenie. Co widzimy w zoo? O czym ono zaświadcza?W pracy wykorzystałem w głównej mierze, dokonania francuskiego filozofa Michela Foucault. Stworzone przez niego terminy, odwołujące się do kategorii dyskursu władzy i wiedzy, jak: episteme, panopticon, czy heterotopia doskonale oddają stosunek ludzi do zwierząt w ogrodach zoologicznych. Analizując „doświadczenie zoologiczne” - termin określający przeżycie widzów w zoo – skupiłem się głównie na sferze wizualnej, na tym co my – ludzie, widzimy i co przeżywany w zoo. Poprzez analizę znaczenia przestrzeni w zoo, starłem się opisać jakie związki znaczeniowe odtwarzane są podczas zoologicznego przedstawienia. Te wszystkie aspekty, skupia i definiuje specyficzny, wykształocony na przestrzeni wieków stosunek ludzi do zwierząt. Antropocentryczny punkt widzenia, poparty dogmatami filozoficzno-teologicznymi, doprowadził do takiego, a nie innego myślenia o zwierzętach. To myślenie, pozwoliło na powstanie ogrodów zoologicznych.Praca stawia przede wszystkim, pytania o granice tego co ludzkie i zwierzęce. To próba określenia tego co współczesny ogród zoologiczny mówi o społeczeństwie i kondycji współczesnej kultury. Antropologia kulturowa od zawsze opowiadała o miejscach. Na początku, kiedy dopiero krzepła jako dyscyplina akademicka, przedmiotem antropologicznych badań były miejsca dalekie, egzotyczne, nieznane. Z biegiem lat, poszerzał się zakres zainteresowań antropologówo przestrzenie bliskie, powoli zaczęto dostrzegać obcość tuż obok nas. Egzotyczne stały się punkty odwiedzane codziennie, przewartościowaniu uległ miejski, powszechny krajobraz. Miasto dostarczyło wielu miejsc które skupiały w sobie, jak w soczewce przeróżne treści kulturowe, których dotychczas szukano na niedostępnych, obcych terytoriach. Okazało się, że przedmiot antropologicznej refleksji, znajduje się tuż za rogiem, często tak blisko, że nie dane nam było go wcześniej zobaczyć. Współczesny dyskurs antropologiczny i zmieniające się bardzo szybko pojęcia globalizacji, mobilności czy wymiany informacji, pozwoliły dostrzec nowe, interesujące problemy badawcze, zmusiły również do zwrócenia uwagi na „tu i teraz”. To, czego antropologia szukała „gdzieś indziej”, znajduje się tuż obok nas. Takim miejscem jest ogród zoologiczny.

The paper attempts to define both status and function of the zoological garden in contemporary culture. The questions within the discourse deal mainly with the idea of human approach to the culture, through his attitude to the zoo. In that sense the work can be included in what we know as the animal studies.The data has been gathered during research taken in Cracow Zoological Garden and was built on a structured interview method. As long as the work is based on collected surveys and historical sources explaining the origin of wildlife parks, the author analysis aims at defining cultural impacts related with visiting the zoo.Author claims the contemporary zoological garden to be a kind of modern oasis, an environment distinctive from the rest of urban tissue. The nature secluded within its space is corresponding with one’s expectations: environment is calm, idyllic and yet inaccessible. This notion of peaceful cohabitation of species is followed by thoughts of history and meaning of the animal representation. Author describes the historical process, in which the idea of collecting wild creatures starts at royal courts and private ventures, and eventually blooms in 19th century cities, together with other facilities like passages or museums.Worth mentioning is an implementation of work and terms coined by Michel Foucault, among them episteme, panopticon and heterotopy. Those concepts are important in the discourse due to their adequate values, efficient for portraying human approach to animal When describing the zoological experience author focuses mainly on it’s visual aspect, therefore on what human perceives in the zoo. Reviewing the space of the zoo, allows author to depict the meaning and connections incorporated within the zoo experience.All arguments are conjunct and taken by human approach to animal, which founded over centuries is firmly anthropocentric, supported with philosophy, ethics and theology.The essential idea of the paper is a claim for defining the boundary between human and animal, and for recognizing contemporary society and culture based on their approach to the zoological garden.