"M", or the Lubowitz and romantic tales and fables of Joseph von Eichendorff

Wstęp w książce, która jest tłum. "Łubowickich baśni i bajek", Joseph von Eichendorf

Wśród utworów Josepha von Eichendorffa (1788-1857), poety i pisarza epoki niemieckiego romantyzmu, znajdują się także tak zwane górnośląskie baśnie i podania (oberschlesiche Märchen und Sagen), siedem utworów tudzież fragmentów uważanych za zbiór o proweniencji ludowej, spisanych w latach 1808-1809 w majątku pisarza w górnośląskich Łubowicach. Baśnie pozostały za życia Josepha von Eichendorffa nieopublikowane. Nie wydał ich także w dziełach zebranych "Joseph Freiherrn von Eichendorff's sämmtliche Werke" jego najstarszy syn Hermann, który zajął się spuścizną ojca i był także jego pierwszym biografem. Baśnie opublikował dopiero w czasopiśmie „Der Wächter. Zeitschrift für alle Zweige der Kultur” w 1925 r. Karl, syn Hermanna, pod tytułem Märchen. Poczynał sobie z tymi tekstami dość swobodnie, bowiem postanowił ten, jak uznał, niefrasobliwie zapisany tekst uporządkować, poprawić układ i język (wasserpolnisch), dopisać to, co uznał za stosowne dla logiki i urody baśni. Ta pierwsza edycja stała się podstawą wszystkich późniejszych wydań, a także opracowań naukowych. Przez cały XX w. żaden z późniejszych wydawców owych juweniliów, uważanych zresztą za niezbyt istotne w twórczości Eichendorffa, nie sięgał do rękopisu łubowickich baśni. Nie zostały też one opracowane edytorsko i krytycznie. W 1936 r. Karl przekazał je wraz z pozostałą częścią spuścizny w spadku utworzonemu niedawno w domu, w którym zmarł dziadek, muzeum Eichendorffa w Nysie (tzw. Zbiór Nyski, Neisser Liste), a w czasie wojny zaginęły. Postrzeganie i interpretacja tych baśni zmieniły się jednak nieco po odnalezieniu ich rękopisu w 2003 r. Niniejsze wydanie baśni Eichendorffa opiera się właśnie na tej edycji, która jest też podstawą przekładu. Obszerny wstęp do książki przedstawia zawiłe losy rękopisu i edycji łubowickich baśni, ich postrzegania, a także tradycje badawcze tych utworów. Omówiono również kształt rękopisu „M”, umieszczenie i opisanie w nim utworów, ich kolejność, porównując z rozwiązaniami przyjętymi w edycji Karla Eichendorffa i edycjach XX- i XXI-wiecznych, w tym obecnej. Oprócz układu szczegółowo opisano kwestię nagłówków znajdujących się w rękopisie (na jego początku oraz nad baśniami) przez Josepha von Eichendorffa, jak i tytuły nadawane przez wnuka i badaczy, powody tych zmian i funkcje owych tytułów. Kolejnym ważnym podjętym tu zagadnieniem jest określenie gatunku zebranych utworów. Zbadano także zakorzenione w tradycji badawczej przekonanie o ludowym i śląskim charakterze zbioru baśni Eichendorffa. Przedstawiono tu cechy Volksmärchen i jej romantyczne rozumienie, rozważono zasadność wywodzenia się tych utworów z tradycji oralnej i literackiej, ich spisywania i możliwych źródeł, prawdopodobnych opowiadaczy pochodzących z różnych klas społecznych. Porównano te łubowickie utwory Eichendorffa z baśniami o ludowej proweniencji, zwłaszcza z baśniami śląskimi, zarówno z XVIII w. i z okresu romantyzmu, jak i spisanymi w kolejnych epokach (Józef Lompa, Lucjan Malinowski, Jan Kupiec). Ważną kwestią jest tu także rozumienie śląskości czy górnośląskości utworów Eichendorffa i jego samego, postrzeganego to jako piszącego po niemiecku Ślązaka, to jako Niemca zainteresowanego terenami, na których żył, czy niemieckiego twórcę regionalnego, a także jako poetę porozumienia polsko-niemieckiego, emisariusza pośredniczącego między obu kulturami i narodami. To ostatnie spojrzenie jest o tyleż użyteczne politycznie, co niebezpieczne i prowadzące do licznych nadużyć, gdyż Eichendorff staje się tu nie twórcą romantycznym, ale narzędziem współczesnych ideologii. Spojrzano na romantyka i jego utwory także z perspektywy najnowszych studiów nad złożonością regionów wielokulturowych i wielojęzycznych oraz tożsamością ich mieszkańców, a na Śląsk jako na odrębny region, wychodzący poza pojęcie narodu, obszar, którego bogactwo tkwi w wielości, w zetknięciu się wpływów, kultur i języków wszystkich okolicznych krain i ludów: Polski, Niemiec, Czech, Moraw, Austrii. Komparatystyczne spojrzenie pozwala wskazać ciekawe powiązania, drogi wędrówki motywów i wątków, a przez to możliwe inspiracje Eichendorffa.

The works of Joseph von Eichendorff (1788-1857), poet and writer of the period of German Romanticism, include Upper Silesian fairy tales and legends (oberschlesiche Märchen und Sagen), a collection of seven works or fragments of works based on folk tradition, written down in the years 1808-1809 in the author’s estate in the Upper Silesian town of Łubowice. The fairy tales remained unpublished during Joseph von Eichendorff’s lifetime. Nor were they included in the collection of texts „Joseph Freiherrn von Eichendorff’s sämtliche Werke” published by the writer’s eldest son Hermann, who took charge of his father’s legacy and was also his first biographer. The fairy tales were published later, in the journal “Der Wächter. Zeitschrift für alle Zweige der Kultur” in 1925 by Karl, Hermann’s son, under the title Märchen. Karl took the liberty to modify these texts, as he saw fit, putting what he considered to be a carelessly written text in order, improving the layout and language (wasserpolnisch), and adding what he considered necessary for the logic and beauty of the fairy tales. This first publication became the basis for all later editions, as well as scholarly studies. Throughout the twentieth century, none of the publishers of these early texts of the writer, which in any case were not considered to be very important in Eichendorff’s literary output, reached for the manuscript of the fairy tales of Łubowice. Neither were they edited or critically studied. In 1936, Karl left them, along with the rest of the writer’s legacy, to Eichendorff Museum in Nysa (as part of the so-called Nysa Collection), established in the house where his grandfather had died. However, they were lost during the war. The perception and interpretation of these tales changed somewhat when the manuscript was found in 2003. The present edition of Eichendorff’s fairy tales is based on this edition, which is also the basis for the translation. An extensive introduction presents the convoluted fate of the manuscript and edition of the fairy tales of Łubowice, their perception, as well as the scholarly traditions followed when studying these works. It also discusses the shape of the “M” manuscript, the description of the works contained in it and their order, comparing it with the solutions adopted in the Karl von Eichendorff edition and subsequent 20th- and 21st-century editions, including the present one. In addition to the layout, it also describes in detail the headings found in the manuscript (at the beginning and above the fairy tales), as well as the titles given by the writer’s grandson and researchers, along with their functions and reasons for their changes. Another important issue addressed here is the determination of the genre of the text collection. The study also addresses the belief of the folk and Silesian nature of Eichendorff’s collection of tales, rooted in the scholarly tradition. It presents the features of Volksmärchen and its Romantic understanding are presented, and analyses the possible tradition of the works (oral or literary), their possible sources and authors from different social classes. A comparison is made between the works by Eichendorff and tales of folk tradition, especially Silesian tales, both those from the 18th century and the Romantic period, as well as those written down in subsequent centuries (e.g. by Józef Lompa, Lucjan Malinowski, Jan Kupiec). An important issue is also the Silesian or Upper Silesian nature of Eichendorff’s works and Eichendorff himself, perceived either as a Silesian writing in German, as a German interested in the areas where he lived, as a German regional author, or as a poet and mediator between the Polish and German cultures and nations. The latter perception is politically useful, albeit dangerous and potentially leading to misunderstanding, as it makes Eichendorff not a Romanticist author, but a tool of contemporary ideologies. The Romanticist author and his works were also analysed from the perspective of the most recent studies on the complexity of multicultural and multilingual regions and the identity of their inhabitants, as well as those on Silesia as a separate region that goes beyond the concept of nation, an area whose richness lies in its diversity, in the confluence of influences, cultures and languages of all the surrounding lands and peoples of: Poland, Germany, Bohemia, Moravia and Austria. A comparative approach makes it possible to notice interesting connections, travel routes of motifs and themes, and thus possible sources of inspiration for Eichendorff.

Zu den Werken von Joseph von Eichendorff (1788-1857), Dichter und Schriftsteller der deutschen Romantik, gehören auch die so genannten oberschlesischen Märchen und Sagen, sieben Werke oder Fragmente, die als volkstümlich gelten und von 1808 bis1809 auf seinem Gut in der oberschlesischen Stadt Łubowice (Lubowitz) niedergeschrieben wurden. Die Märchen blieben zu Lebzeiten Joseph von Eichendorffs unveröffentlicht. Auch in „Joseph Freiherrn von Eichendorffs Sämtliche Werke”, den gesammelten Texten seines ältesten Sohnes Hermann, der das Erbe seines Vaters antrat und auch sein erster Biograph war, wurden sie nicht berücksichtigt. Die Geschichten wurden erst 1925 in der Zeitschrift „Der Wächter. Zeitschrift für alle Zweige der Kultur“ von Karl, Hermanns Sohn, unter dem Titel „Märchen” veröffentlicht. Er ging an diese Texte mit großer Leichtigkeit heran, denn er beschloss, das, was er als achtlos geschriebenen Text ansah, in Ordnung zu bringen, das Layout und die Sprache (Wasserpolnisch) zu verbessern und das hinzuzufügen, was er für die Logik und die Schönheit der Erzählung für angemessen hielt. Diese erste Edition bildete die Grundlage für alle späteren Ausgaben sowie für wissenschaftliche Studien. Während des gesamten 20. Jahrhunderts griff keiner der späteren Verleger dieser Jugenderzählungen, die im Werk Eichendorffs als eher unbedeutend angesehen werden, auf das Manuskript der Lubowitzer Märchen zurück. Sie wurden auch nicht redigiert oder kritisch aufgearbeitet. Im Jahr 1936 vermachte Karl sie zusammen mit dem Rest seines Nachlasses dem Eichendorff-Museum in Neisse (die sog. Neisser Liste), das vor kurzem in dem Haus eingerichtet wurde, in dem sein Großvater verstorben war. Während des Zweiten Weltkriegs gingen sie verloren. Die Wahrnehmung und Interpretation dieser Märchen änderte sich jedoch, als ihr Manuskript im 2003 gefunden wurde. Die vorliegende Ausgabe von Eichendorffs Erzählungen basiert auf dieser Ausgabe. Eine ausführliche Einführung in das Buch stellt das verworrene Schicksal der Handschrift und der Edition der Lubowitzer Märchen, ihre Wahrnehmungen sowie die Forschungstraditionen dieser Werke vor. Außerdem werden die Form der Handschrift „M“, die Anordnung und Beschreibung der Werke darin sowie ihre Reihenfolge erörtert und mit den Lösungen der Karl-Eichendorff-Ausgabe und den Ausgaben des 20. und 21. Jahrhunderts, einschließlich der vorliegenden, verglichen. Neben dem Layout werden die Ausgabe der in der Handschrift gefundenen Überschriften (am Anfang und über den Erzählungen) von Joseph von Eichendorff sowie die von seinem Enkel und den Forschern vergebenen Titel, die Gründe für diese Änderungen und die Funktionen dieser Titel detailliert beschrieben. Eine weitere wichtige Frage, die hier aufgegriffen wird, ist die Bestimmung der Gattung der gesammelten Werke. Auch der in der Forschungstradition verwurzelte Glaube an den volkstümlichen und schlesischen Charakter von Eichendorffs Märchensammlung wird einer Betrachtung unterzogen. Vorgestellt werden die Merkmale des Volksmärchens und sein romantisches Verständnis, die Legitimität der Herkunft dieser Werke aus der mündlichen und literarischen Überlieferung, ihre Verschriftlichung und etwaige Quellen sowie die möglichen Erzähler, die verschiedenen sozialen Schichten entstammen dürften. Die Lubowitzer Werke von Eichendorffs wurden mit Erzählungen volkstümlicher Herkunft, insbesondere mit schlesischen Erzählungen, sowohl aus dem 18. Jahrhundert und der Romantik als auch aus späteren Epochen (Józef Lompa, Lucjan Malinowski, Jan Kupiec) verglichen. Ein weiterer wichtiger Aspekt ist das Verständnis des schlesischen bzw. oberschlesischen Charakters von Eichendorffs Werkenwie auch von Eichendorffs Verständnis selbst, der als deutsch schreibender Schlesier, als an seinem Lebensraum interessierter Deutscher, als deutscher Regionalkünstler, aber auch als Dichter der polnisch-deutschen Verständigung, als Vermittler zwischen den beiden Kulturen und Völkern verstanden wird. Diese letztere Sichtweise ist ebenso politisch nützlich wie gefährlich und führt zu zahlreichen Missbräuchen, denn Eichendorff wird hier nicht zu einem romantischen Autor, sondern zu einem Werkzeug der zeitgenössischen Ideologien. Der Romaniker und sein Werk werden hierbei auch unter dem Blickwinkel der neuesten Studien über die Vielschichtigkeit multikultureller und mehrsprachiger Regionen und die Identität ihrer Bewohner betrachtet, aber auch Schlesien als eine eigenständige Region, die über den Begriff der Nation hinausgeht und ein Gebiet darstellt, dessen Reichtum in seiner Vielfältigkeit liegt, im Zusammentreffen der Einflüsse, Kulturen und Sprachen aller umliegenden Länder und Völker: Polen, Deutschland, Tschechien, Mähren, Österreich. Eine vergleichende Betrachtung ermöglicht es, interessante Verbindungen, Wanderwege von Motiven und Themen und damit mögliche Inspirationen für Eichendorff aufzuzeigen.