Literacka niedookreśloność i jej kognitywne interpretacje – analiza porównawcza „Angielskiego pacjenta” Michaela Ondaatje

Niniejsza praca przedstawia pojęcie „fuzziness” (rozumiane w kontekście pracy jako niedookreśloność lub niejasność) nie jako defekt komunikacyjny, jak bywa to często postrzegane, lecz jako celowe narzędzie stylistyczne stosowane w artystycznych gatunkach literackich. Celem pracy jest zbadanie zarówno możliwości, jak i wyzwań związanych z tłumaczeniem różnych form niejasności w powieści „The English Patient”, a także analiza wpływu poszczególnych wyborów językowych na konceptualizację oraz odbiór przekładu w kulturze docelowej. Opierając się na metodologii językoznawstwa kognitywnego, porównane zostają wybrane fragmenty wersji angielskiej i polskiej pod kątem różnych źródeł niedookreśloności: fragmentarycznej struktury, niejednoznaczności semantycznej, wyrażeń polisemicznych oraz metaforycznych. Analiza ukazuje zarówno znaczące przesunięcia treściowe, jak i próby wiernego odwzorowania stylistycznych aspektów i obrazów oryginału. Z przeprowadzonego badania wynika widoczna tendencja do racjonalizacji i dopełniania niejasnych fragmentów, jak również do standaryzowania konstrukcji zdań zgodnie z normami języka docelowego. Może to prowadzić do utraty części podprogowych znaczeń i motywów powieści oraz do zatarcia jej charakterystycznego stylu. Praca wskazuje na potrzebę dalszych badań nad przekładem tekstów artystycznych wykorzystujących niekonwencjonalny język, skłania do refleksji nad nierozerwalnym związkiem między językiem a postrzeganiem rzeczywistości, a także zwraca uwagę na decydującą rolę tłumacza w oddaniu tego powiązania docelowym odbiorcom.

The thesis presents the concept of “fuzziness” not as a communicative deficiency, which is often the case, but as an intentional and functional tool applied to artistic literary form. It aims to explore both the opportunities and challenges posed by the translation of various forms of underdetermination in the novel The English Patient as well as to analyse the impact of specific linguistic choices on the conceptualisation and reception of the translation in the target culture. Drawing on the methodology of cognitive linguistics, selected excerpts from the English and Polish versions are compared in terms of different sources of fuzziness: structural fragmentariness, semantic indeterminacy, polysemous elements and metaphorical expressions. The analysis reveals both notable content shifts and attempts to reproduce the stylistic aspects and imagery of the original. The findings reveal a considerable tendency in translation to rationalise and supplement fuzzy meanings, as well as to standardise the construction of sentences to the grammatical norms of the target culture. This can, in turn, risk the elimination of some subliminal meanings and motifs of the novel and the eradication of its distinctive style. The study demonstrates the need for further research into the translation of artistic texts with an unconventional use of language, sparks reflection on the inextricable link between language and the perception of reality and draws attention to the translator’s critical role in conveying this link to the target audience.