The beginnings and development of the permanent settlement in the Middle European mountains.

Obszary górskie Europy Środkowej w badaniach archeologicznych postrzegane są na ogół jako peryferia osadnicze i kulturowe. Bariery komunikacyjne oraz niekorzystne warunki środowiskowe znacznie ograniczały możliwości rozwoju osadnictwa pradziejowego w tych strefach, pojawienie się w nich pierwszych stałych osiedli wiązano zatem z niepokojami politycznymi lub presją demograficzną, która wyparła w głąb dolin ludność zamieszkującą przedgórza. Wśród czynników skłaniających prehistorycznych rolników i hodowców do zasiedlania stref górskich wymienia się również obecność terenów pastwiskowych i złóż surowców, a także możliwość kontroli dalekosiężnych szlaków komunikacyjnych. Wpływ powyższych okoliczności na proces kolonizacji omawianych obszarów znajduje odzwierciedlenie w przemianach osadniczych i środowiskowych, które rozważono na przykładzie czterech studiów przypadków z terenów Alp oraz Karpat Zachodnich. Analizie poddano dane paleośrodowiskowe i archeologiczne z obszarów kilkudziesięciokilometrowych odcinków dolin z przedziału chronologicznego od neolitu po przełom er. Wykazano rolę lokalnych uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, a także ogólne tendencje w zakresie preferencji osadniczych i funkcji wybranych stref w wymiarze regionalnym. Zrekonstruowana historia osadnictwa w poszczególnych przypadkach wpisuje się w uniwersalny rytm procesu zasiedlania środkowoeuropejskich obszarów górskich.

Middle European mountain regions in archaeological research are usually perceived as a cultural periphery. Communication barriers and unfavourable environmental conditions delimited the chances of colonisation of these zones in the prehistory, the appearance of the first permanent settlements were therefore explained by the political unrest or demographic pressure that pushed the population from the forelands into the valleys. Among the positive factors encouraging the prehistoric farmers and herders to settle in the mountains there is emphasized the presence of pastures and raw materials deposits and the possibility of controlling the long-distance communication routes. The influence of these determinants on the colonisation process of the aforementioned regions is reflected in the settlement and environment transformations that have been analysed on an example of four case studies from the areas of the Alps and Western Carpathians. Paleoenvironmental and archaeological data from the areas of several dozen kilometres long valley parts from the time span from Neolithic to the BC/AD transition have been examined. There have been demonstrated the role of the local cultural and environmental conditions and the general trends in terms of settlement preferences and function of the chosen zones on a regional scale. The reconstructed settlement history in individual cases correlates with an universal rhythm of the process of the Middle European mountains colonisation.