The other disturbance of mental activities as the basis of insanity and sanity limited (Art. 31 of the Penal Code )

Niniejsza praca podejmuje tematykę odpowiedzialności karnej osób z zaburzeniami psychicznymi, ze szczególnym uwzględnieniem stanów opisywanych w ustawie karnej jako inne zakłócenia czynności psychicznych. Systemy prawne każdego okresu historycznego starały się tworzyć, z różnym powodzeniem, instytucje, których zadaniem było oddanie sprawiedliwości nie tylko pokrzywdzonym przestępstwem, ale także tym, którzy ze względu na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, musieli być karani w specyficzny sposób. Rozwój cywilizacyjny doprowadził nas dzisiaj do pełnego akceptowania tezy, że niepoczytalnych sprawców czynów zabronionych należy traktować proporcjonalnie do ich możliwości rozumienia otaczającej ich rzeczywistości. Pomaga w tym nie tylko znaczny rozwój nauk medycznych, ale także tworzenie takich konstrukcji prawnych, które zabezpieczają osoby z zaburzeniami psychicznymi przed nieuprawnioną reakcją karną państwa. Ukształtowana w ciągu wielu wieków rozwoju myśli prawniczej konstrukcja przestępstwa wyraża zasadę, że jednym z podstawowych warunków odpowiedzialności karnej jest zdatność do ponoszenia winy przez sprawcę. Szczególnie zaznaczona w niniejszej pracy prawnokarna instytucja innych zakłóceń czynności psychicznych, wraz z jej wielością postaci i szeregiem opisujących ją koncepcji, mimo ujęcia w ramy poglądów doktryny, orzecznictwa i osiągnięć medycyny, wciąż jednak pozostaje obszarem nie do końca zbadanym. W związku z wynikającymi z nieokreśloności niektórych jej desygnatów wątpliwościami, budzi nadal wiele kontrowersji. Nie znajduje się ona w zakresie terminologicznym psychiatrii, psychologii, czy innych gałęzi nauki zajmujących się badaniem stanu ludzkiego umysłu. Z punktu widzenia Kodeksu karnego z 1997 r. zjawisko innych zakłóceń czynności psychicznych obejmuje nie tylko zjawiska psychopatologiczne, ale także stany fizjologiczne, a powszechna akceptacja poglądu, że zjawisko innych zakłóceń czynności psychicznych może mieć różnorakie pochodzenie, rodzi w doktrynie prawa karnego potrzebę nazwania, przy użyciu wystarczającej dla prawnika aparatury pojęciowej, źródeł tych zakłóceń. Wskazuje się zatem na stany fizjologiczne, które przynajmniej potencjalnie mogłyby osiągnąć takie nasilenie, że wpłynęłoby ono co najmniej na znaczne ograniczenie poczytalności, następnie na stany patologiczne, które ze względu na swój charakter posiadają zdolność do zdecydowanego wpływu na stan psychiki, stwarzając tym samym wysokie prawdopodobieństwo ograniczenia lub wyłączenia poczytalności. Wreszcie zaznacza się istnienie, nieobojętnych z punktu widzenia instytucji innych zakłóceń czynności psychicznych, zaburzeń w strukturze osobowości człowieka, które w wielu przypadkach przejawiają się takim nasileniem objawów, że ich wpływ na rozpoznanie znaczenia czynu lub pokierowanie swoim postępowaniem może okazać się kluczowy. Funkcja gwarancyjna prawa karnego, wyznaczając granicę między zakresem uprawnień państwa a sferą praw i wolności jednostki, chroni ją przed arbitralną ingerencją ze strony władzy publicznej. Dlatego też problematyka niepoczytalności i poczytalności ograniczonej, w granicach której funkcjonuje zjawisko innych zakłóceń czynności psychicznych, wymaga tworzenia przez ustawodawcę takich rozwiązań, by ktoś, kto w świetle współczesnej wiedzy nie może ponosić odpowiedzialności karnej, był rzeczywiście od niej uwolniony. Ponieważ problematyka innego zakłócenia czynności psychicznych jako źródła uznania niepoczytalności lub poczytalności ograniczonej w rozumieniu art. 31 k.k. jest dziedziną z pogranicza różnych gałęzi nauki, istnieje możliwość zaistnienia nierównomierności stosowania osiągnięć psychiatrii czy psychologii klinicznej oraz wprowadzania do systemu prawa adekwatnych do tych osiągnięć regulacji. Im głębsza współpraca przedstawicieli nauk medycznych i prawnych, tym bardziej efektywna realizacja funkcji prawa karnego.

This thesis takes the subject of criminal liability of persons with mental disorders, with particular emphasis on conditions described in the Penal Code as other disturbances of mental activity. The legal systems of each historical period tried to create, with varying degrees of success, institutions, whose task was not only to do justice to crime victims, but also for those who, due to various mental disorders, had to be punished in a specific way. The development of civilization has led us today to fully acceptance of the idea, that deranged perpetrators of offenses should be considered in proportion to their ability to understand the reality surrounding them. It helps in not only considerable development of medical science, but also the creation of such legal structures, that protect people with mental disorders from unauthorized reaction of the state. Formed over many centuries of legal thought crime design expresses the principle, that one of the basic conditions of criminal responsibility is ability to incur guilt by the offender. Particularly highlighted in this study institution of other disturbances of mental activity, with its multiplicity of forms and a number describing concepts, despite the recognition in the framework of the doctrine, case law and medical achievements, remains still in not fully explored area. The ensuing ambiguity of some of its designates doubts, still raises a lot of controversy. Furthermore, the concept that in itself is very broad, and because of the development of psychiatry and psychology, which allows for continuous expansion of the classification of new disease entities, the scope of the concept is shrinking and giving way to specified diseases. From the point of view of the Penal Code of 1997, the occurrence of other mental functions disturbances includes not only the phenomenon of psychopathology, but also physiological conditions, and general acceptance of the view that the phenomenon of the interference mental activities can have various origins, leads the doctrine of criminal law to name, at using sufficient for a lawyer conceptual apparatus, sources of interference. It is pointed out therefore physiological states, that at least potentially could reach such severity that affect it at least a significant reduction of sanity, then pathological conditions which, by their nature, have the ability to decisive effect on the psyche, thus creating a high probability limitations or exclusions sanity. Finally notes the existence, indifferent from the point of view of other mental functions disturbance institution, of disorders in the structure of human personality, which in many cases manifest symptoms of such severity, that their impact on recognizing the importance of the act or regulate their conduct may prove to be crucial. The liability of criminal law, defining the boundary between the scope of the powers of the state and the sphere of individual rights and freedoms, protects them from arbitrary interference by public authority. Therefore, the issue of insanity and sanity limited, within which phenomenon of the interference mental functions operates, requires the creation by the legislature of such solutions to someone who, in the light of modern knowledge, cannot be held criminally liable, was actually freed. Because the subject of another disturbance of mental function as a source of recognition of insanity or limited sanity, within the meaning of polish Penal Code, is a field on the borderline of different branches of science, there is a possibility of an uneven application of the achievements of psychiatry or clinical psychology and introduction to the legal system adequate for these achievements regulations. The deeper cooperation of representatives of medical science and law, the more effective implementation of criminal law functions.