Problemy Węgier okresu dualistycznego w świetle rządów Istvána Tiszy

Hungarian Problems of the Dualistic Period in the Light of István Tisza's Governance

Hrabia István Tisza (1861, Geszt – 1918, Budapeszt) po dziś dzień jest uznawany za jednego z najbardziej kontrowersyjnych i niejednoznacznych postaci w historii węgierskiej polityki. Syn szanowanego Kálmána Tiszy w ślad za ojcem za ścieżkę życiowej kariery obrał politykę i to w okresie, gdy jego ojczyzna przechodziła przez burzliwe lata przełomu stuleci i powoli chyliła się ku upadkowi.W mojej pracy chciałem zestawić właśnie te dwa punkty widzenia: karierę i osobowość Istvána Tiszy oraz problemy Węgier końca XIX i początku XX wieku, którym musiał stawić czoła, pełniąc funkcję premiera kraju (w latach 1903-1905 i 1913-1917).W pierwszym rozdziale pracy przedstawiam życiorys hrabiego Tiszy, poszerzając go o kontekst ówczesnej sytuacji Węgier, przede wszystkim zaś funkcjonowania kraju w ramach Monarchii Austro-Węgierskiej oraz pierwszych sygnałów kryzysu w latach 90. XIX wieku. Następnie analizuję przebieg kariery Istvána Tiszy od objęcia urzędu premiera Królestwa Węgier, przez porażkę Partii Liberalnej (Szabadelvű Párt), założenie nowej Narodowej Partii Robotniczej (Nemzeti Munkapárt), funkcję przewodniczącego niższej izby węgierskiego parlamentu aż do ponownego objęcia funkcji premiera. Punktem odniesienia w tym przypadku są problemy polityczne, gospodarcze i społeczne Węgier lat 1903-1914.Osobny rozdział pracy poświęcam spornej kwestii przystąpienia Węgier do I wojny światowej, której zakończenie przyniosło kres zarówno z punktu widzenia Monarchii, jak i życia Istvána Tiszy.W części pracy poświęconej ówczesnej krytyce i dzisiejszej ocenie kariery politycznej Tiszy staram się przedstawić różne oceny i sposoby prezentacji dokonań i błędów węgierskiego polityka. W tym celu sięgam w pierwszym rzędzie do źródeł prasowych (artykułów i karykatur) oraz literackich (ocena Endre Adyego i Kálmána Mikszátha). Na zakończenie pracy przytaczam po dziś dzień nierozstrzygnięte pytanie: dlaczego István Tisza nawet w obliczu nadchodzącej klęski nigdy się nie wycofał i nie zrezygnował ze swoich ideałów, sprawiając, że ostatnie lata jego życia stały się symbolem losu Węgier początku XX wieku.

Until nowadays, Count István Tisza (1861, Geszt – 1918, Budapest) is considered to be one of the most controversial, yet ambiguous figures in the history of Hungarian politics. The son of well-esteemed Kálmán Tisza, on his career path, Tisza chose to enter politics at a time when his motherland suffered through a turbulent transition of centuries and was slowly declining.In my thesis, I primarily wanted to compile the two following points of view: the career and the personality of István Tisza and the problems of Hungary that he faced as Prime Minister from the end of the nineteenth century (1903-1905) to the begining of the twentieth century (1913-1917).In the first chapter, I have introduced the life of the Count Tisza and have broadened it with the context of the contemporary situation of Hungary, especially within the events of the dual monarchy of Austro-Hungary and first signals of crisis of the 1890s.Following this, I had then analyzed the course of the career of István Tisza from his inauguration into the Prime Minister’s office of the Kingdom of Hungary, continuing through the defeat of his Liberal Party (Szabadelvű Párt), and up until the establishment of a new National Party of Work (Nemzeti Munkapárt). Here, Tisza served as chairman of the lower house of the Hungarian Parliament until his second term in the Prime Minister’s office. The reference points to be analyzed are the political, economic, and social problems in the years between 1903 to 1914.A separate chapter of my work is devoted to the issue of Hungary's accession to the World War I which ultimatly brought an end not only to the Austro-Hungarian monarchy but also the life of István Tisza.As part of the work devoted to the contemporary criticism and present-day assessments of Tisza's political career, various secondary sources highlighting both the achievements and mistakes of this Hungarian politician are included. I have incorporated not only primary sources (articles and political cartoons from this time) but also secondary literary sources including evaluations from both Endre Ady and Kálmán Mikszáth. At the end of my work, one question has and still continues to remain unresolved: why did István Tisza, even in the face of impending disaster, never withdraw from his position of power nor surrender his ideals, which consequently transformed the last years of his life into a symbol of Hungary’s fate in the early twentieth century.

Gróf Tisza Istvánt (1861, Geszt – 1918, Budapest) mindmáig a magyar politika történetének egyik legvitásabb alakjának tartják. Tiszteltreméltó Tisza Kálmán fia, csakúgy, mint az apja, életpályának választotta a politikát, így egyidejűleg a századforduló viharos időszakának szemtanúja is lett.Dolgozatom nem csupán Tisza István politikai személyiségére összpontosít, érdeklődésem középpontjában a korabeli magyar történelmi fejlődés meghatározó erényei, hibái, általános állapota is áll. Elsősorban Magyarország lényeges problémáit mutatom be a XIX. század végén és a XX. század elején, amikor Tisza István kétszer foglalta el a miniszterelnöki posztot (1903 és 1905, valamint 1913 és 1917 között).Az első fejezetben életrajzát ismertetem, amit kibővítek Magyarország korabeli helyzetének leírásával, nevezetesen az Osztrák-Magyar Monarchia működésével, valamint a válság első jeleinek felsorolásával a 1890-es években.Ezután megmutatom Tisza István pályáját az első miniszterelnökségétől a Szabadelvű Párt bukásán, a Nemzeti Munkapárt alakításán és házelnökségén keresztül a második miniszterelnökségéig. Ezekben a kérdésekben Magyarország politikai, gazdasági és társadalmi problémái 1903 és 1914 között referenciapontok.Az I. világháborúba való belépésének külön fejezetet szentelek, hiszen ez végzetes esemény lett mind a Monarchia, mind Tisza István szempontjából. A dolgozatot gazdag anyagon alapuló utolsó fejezettel zárom le, amely Tisza István megítélésének változásait, ellentmondásosságát mutatja meg. E részben korabeli és mai sajtócikkek és gúnyrajzok, illetve irodalmi források (Ady Endre és Mikszáth Kálmán megítélése) találhatók. Tisza István életének utolsó évei Magyarország XX. századi sorsának szimbolumává váltak. Az összegzésben egy mind máig függőben levő kérdést is felteszek: hogy lehet, hogy a gróf a közeli kudarc ellenére soha nem mondott le?