The Indian unicorn : a modern scientific myth and its graphic illustration by Jan von der Straet

Artykuł analizuje ikonografię jednorożca indyjskiego przestawionego na miedziorycie Jana van der Straet. Scenę polowania na dzikie jednorogie osły opublikowano ok. 1596 r. w oficynie Philipsa Galle jako 29. rycinę cyklu Venationes Ferarum, Avium, Piscium. Pugnae bestiariorum et mutuae Bestiarum. Ciesząca się wielką popularnością seria oparta została na projektach gobelinów medycejskich, które w 1578 r. opublikował Philips Galle. Cykl w 1596 r. poszerzono o łowy na zwierzęta egzotyczne i mityczne, m.in jednorożca. Miedzioryt Stradanusa ukazuje jeden z dwóch typów jednorożców występujący w kulturze europejskiej. Pierwszym jest wysmukły, srebrzysty rumak o prostym rogu, obdarzony bogatą symboliką chrystologiczną. Obok niego występuje ukazany przez Stradanusa jednorożec indyjski, który wywodzi się z greckiej tradycji literatury podróżniczej. Jest on fantastyczną hybrydą zbudowaną ze znanych starożytnym Grekom stworzeń. Pierwszym autorem piszącym o tych zwierzętach był Ktezjasz z Knidos. Jego opis był cytowany i parafrazowany przez wielu pisarzy starożytnych, przede wszystkim przez dwa uznawane później za najważniejsze autorytety - Arystotelesa i Pliniusza. Chociaż średniowieczną wyobraźnię zdominował płochliwy rumak opisywany w bestiariuszach, to w XVI w. powrócono do rozważań na temat jednorożca. Zakwestionowano jego tożsamość z nosorożcem i - na podstawie analizy tekstów antycznych - uznano, że istniało kilka gatunków jednorogich zwierząt. Niektóre z nich powstawały w oparciu o opisy i przedstawienia azjatyckich antylop i osłów, zaś inne były jedynie wytworem artystycznej fantazji. W przeciwieństwie do często przedstawianego średniowiecznego jednorożca, nie miały one jednak ustalonej ikonografii. Szkicując scenę polowania na onagry, Jan van der Straet tworzył więc wizerunek zwierzęcia, które do tej pory znano raczej z opisów. Podstawowym tekstem, którym się inspirował była Historia naturalis Pliniusza Starszego. Mógł też sięgać do tekstów sobie współczesnych będących kompilacjami wiadomości przekazanych przez starożytnych - do Historiae animalium Konrada Gesnera i L’alicorno Andrei Bacciego. W oparciu o informacje zawarte w tych utworach opracował ikonografię jednego z gatunków jednorożca - dzikiego osła indyjskiego. Polowanie na niego to scena łowów na zwierzę rzadko przedstawiane a znane przede oczytanym w literaturze antycznej - nie tylko badaczom, ale też autorom ryciny.