Territorial expansion and population distribution of the White Stork Ciconia ciconia in Polish Carpathians at the beginning of the 21st century

W polskiej części Karpat stwierdzono obecność 507 zajętych gniazd bocianów, z tego 484 zajętych przez pary lęgowe. W 2004 roku liczebność populacji bociana zasiedlającej Polskę oszacowano na 52500 par a zatem populacja karpacka stanowi zaledwie niecały 1% tego stanu. Ponad 53% wszystkich gniazd karpackich zlokalizowanych było na wysokości nie przekraczającej 350 m n.p.m. a dalszych 25% par gnieździło się wyżej – do 500 m n.p.m. Od 500 do 750 m założyło swoje gniazda około 20% par, a najwyżej położone gniazdo z udanym lęgiem znajdowało się 810 m n.p.m. Przeciętne zagęszczenie populacji bociana (StD) w naszych Karpatach wynosiło 3,3 pary/100 km² i było niemal pięciokrotnie niższe od wykazanego dla całego kraju. Pod względem reprodukcji sezon 2004 był dla populacji bardzo korzystny: bociany przyleciały wcześnie i licznie a aż 92,3% par odchowało młode. Udział par bez młodych był w 2004 r. bardzo niski (7,7%), podczas gdy w innych latach często bez młodych pozostaje 20-35% par. Gniazdujące w Karpatach pary odchowały co najmniej 1215 podlotów, które opuściły gniazda a wyliczone współczynniki rozrodcze w przeliczeniu na statystyczną parę były bardzo wysokie: 2,53 (JZa) i 2,74 (JZm). Takie wysokie współczynniki rozrodcze gwarantują samodzielne utrzymanie się tej populacji w Karpatach. Jedna z bardzo spektakularnych zmian adaptacyjnych populacji bociana białego polega na zmianie miejsca gniazdowania. Dawniej ptaki lokowały swoje gniazda najczęściej na drzewach i budynkach, obecnie na słupach – niemal wyłącznie elektrycznych.Zasiedlanie obszarów podgórskich, w tym Karpat, jest stosunkowo nowym zjawiskiem. W 1876 r. nie wykazano jeszcze obecności gniazd bocianów w tych górach. Dopiero poprawa stanu żerowisk i nastawienia ludzi do tych ptaków doprowadziły pod koniec lat dwudziestych XX wieku do ekspansji terytorialnej i zasiedlenia m in. Podhala, Orawy, Spisza a później Kotliny Żywieckiej, Beskidu Niskiego i Bieszczadów. Ekspansja ta odbywała się wzdłuż dolin rzek górskich – zwłaszcza Dunajca. Bocian biały jest w Polsce objęty ochroną prawną, ale trwale zabezpieczenie jego bytu wymaga starań: utrzymania dotychczasowych żerowisk i zmniejszenia śmiertelności ptaków młodych i dorosłych. Konieczne jest zwłaszcza zaizolowanie niebezpiecznych słupów elektrycznych oraz napowietrznych przewodów prądu, na których wiele ptaków ginie zarówno na lęgowiskach jak i na migracji.

In the Polish part of Carpathians there are 507 occupied nests of storks, of which 484 are occupied by stork couples. In 2004, the stork population inhabiting Poland was estimated at 52.5 thousand couples and therefore the Carpathian population accounts for only less than 1% of the whole stork population. Over 53% of all nests were located in the Carpathian at the altitude not exceeding 350 m above sea level with the further 25% of couples nested up to 500 m asl. About 20% of stork couples set up their nests from 500 to 750 m, and the highest most successful breeding nest was located 810 m above sea level. The average population density of stork (STD) in the Carpathians amounted to 3,3 couples per 100 km ² and was almost five times lower than that estimated for the whole country.In terms of reproduction, the season of 2004 was very favorable for the stork population: storks arrived early and numerously, and as many as 92.3% of couples brought up their young. The share of couples without young in 2004 was very low (7.7%), compared to 20-35% in previous years. Nesting couples in the Carpathians brought up at least 1215 young which left their nest, and reproductive factors calculated in relations to a statistical couple were very high: 2.53 (JZA) and 2.74 (JZm). Such high reproductive measurements ensure the maintenance of stork population in the Carpathians.One of the spectacular changes in the white stork population adaptation is the change of nesting sites. Formerly the birds were located mostly in trees and on buildings, currently on pylons - almost exclusively electric.The settlement of the foothills areas, including the Carpathian Mountains, is a relatively new phenomenon. No stork nests were present in the Carpathian Mountains in 1876. Only the improvement of feeding and attitude of people towards the birds led to the territorial expansion of the storks to regions such as Podhale, Orava and Spisz in the late twenties of the twentieth century, and later to Żywiecka Valley, Lower Beskid and Bieszczady. This expansion took place along the mountain valleys of the rivers - especially the Dunajec. The white stork is protected by law in Poland, but the permanent preservation of its existence requires the effort of preserving the existing feeding and reducing the mortality of young and adult birds. It is especially important to insulate dangerous electrical pylons and power lines, on which many birds are killed, including those on migration.