The physiognomic creations of characters in Eliza Orzeszkowa’ s novel 'Na prowincji'.

Analiza powieści Elizy Orzeszkowej Na prowincji wskazuje na to, iż autorka dobrze znała i fascynowała się teoriami fizjonomiczno – patognomicznymi popularnymi w XIX wieku. Stworzyła bardzo rozbudowane i bogate w szczegóły fizjonomiczne portrety bohaterów. Kreując postać, powieściopisarka obdarza ją zazwyczaj kilkoma cechami fizjonomicznymi, które często sama komentuje, podpowiadając czytelnikowi tym samym, na jakie aspekty charakteru się przekładają. Inicjalne portrety bohaterów w ciągu rozwijającej się fabuły nie pozostają takie same, wręcz przeciwnie, ewoluują, zmieniając się wraz z zazwyczaj pogarszającą się sytuacją życiową i emocjonalną pierwszoplanowych postaci. Tworząc portrety głównych bohaterów powieści, pisarka wyraźnie zestawia je ze sobą, posługując się zasadą kontrastu. Stąd kreacje jednych z nich są bardziej spójne i konsekwentne, wygląd innych z kolei nie przekłada się w pełni na cechy ich charakteru. Podobnie jak Lavater, piękno człowieka odczytuje nie w kategoriach estetycznych, ale etycznych i moralnych. Bardzo ważną rolę w opisie poszczególnych postaci odgrywa również twarz, w tym nie tyle jej wygląd odkrywający wewnętrzne znamiona człowieka, ale wyraz oblicza zdradzający ukryte w danej chwili emocje i namiętności. Autorka duże znaczenie w odszyfrowywaniu wnętrza postaci przypisuje również oku i jego ekspresji, dzięki której nieruchoma twarz ożywa, przekształcając się w ruchome oblicze pełne uczuć i namiętności. W powieści mamy także do czynienia z gestami i towarzyszącymi im ruchami niewerbalnymi wykonywanymi głową bądź rękami, które objawiając się na zewnątrz, ujawniają znamiona wewnętrzne człowieka. Orzeszkowa kreuje więc rozmaite charaktery kobiet i mężczyzn, zarówno słabe jak i mocne, pełne wad, ale też dobrych cech i wartości. wspierając się fizjonomiczno – patognomicznymi teoriami, z zarejestrowanego wyglądu zewnętrznego i zachowania wyciąga cechy psychiczne i duchowe postaci. Wydobywając cechy ich powierzchowności, często sama wydaje moralne orzeczenie o ich usposobieniu. Korzysta więc z wiedzy o wyglądzie człowieka, wprowadzając fizjonomikę do świata fikcji literackiej w sobie charakterystyczny sposób.

The analysis of Eliza Orzeszkowa’s novel ‘Na prowincji’ acknowledges that authoress was fascinated by physiognomic and pathognomic theories popular in XIX century. She creates very expanded and rich in physiognomic details portraits of characters. The novelist presents them with some physiognomic features, which she often comments and suggests the reader what aspects of personality they reflect. The initial portraits of characters evolve and change with aggravating life and emotional situation of leading figures. The writer applies the rule of contrast, when she creates portraits of main characters of novel. The creations of some of them are compact and consistent, while appearance of others is not in accordance with their character traits. The human beauty is assessed in ethical and moral category. Face plays the most important part, as well, but not only her appearance but also expression which discloses concealed emotions and passions. Significant is eye and his expression, too. In novel are presented gestures and non – verbal movements of the head and hands which disclose human personality. Orzeszkowa creates various female and male characters, weak and strong, full of defects but also advantages and values. She uses physiognomic and pathognomic theories and extracts mental and spiritual features from appearance and behavior. She profits from knowledge of human appearance and innovates physiognomy in fictitious world of literature in her characteristic way.