Intertekstualność i wymiar nadprzyrodzony w powieściach Muriel Spark

Praca jest poświęcona elementom fantastycznym w powieściach Muriel Spark i różnorakim odniesieniom intertekstualnym z nimi związanymi. Praca rozpoczyna się od wprowadzenia, w którym Muriel Spark zostaje przedstawiona jako unikalne zjawisko na literackiej scenie XX-ego i XXI-ego wieku. Wspomniany jest również niezwykle szeroki zakres jej twórczości, jako że tworzyła wiersze, sztuki teatralne, krytykę literacką, powieści, opowiadania, a także miniopowiadania z gatunku flash fiction. Ponadto, poświęcam także uwagę jej obfitującym w różnorakie doświadczenia życiu i związanym z tym przekonaniem, iż „jeżeli fikcja nie jest dziwniejsza od prawdy, to powinna być” (Spark 1966, 33, tłum. własne).W rozdziale pierwszym omawiam pokrótce wczesne powieści Spark zawierające elementy fantastyczne: „The Comforters" („Pocieszyciele", własne tłumaczenie tytułu) i „Memento Mori". Motywem przewodnim rozdziału jest jednak „Ballada o Peckham Rye". W tej powieści Spark stworzyła niezapomnianą postać rudowłosego Dougal Douglasa, który ma na głowie pozostałości po à la diabelskich rogach i boi się przekraczać płynącą wodę. Wszystkie wymienione przymioty sugerują powinowactwo z ciemnymi mocami, a nawet mogłyby wskazywać na to, iż to sam diabeł wcielony.Analizie poddany zostaje aspekt wizualny Douglasa, jak również jego cechy psychiczne, co natychmiast sygnalizuje intertekstualne związki z literaturą diaboliczną. Powieść Spark wchodzi w dialog z utworami takimi jak: „Bracia Karamazow", „Faust", „Mistrz i Małgorzata" czy „Raj Utracony".Ponadto, rozdział ten szczegółowo bada pokrewieństwo między powieścią Spark, tradycją ustną a balladą literacką. Powieść zostaje także zanalizowana pod kątem formy w celu dalszego zilustrowania jej powinowactwa z balladą. Przedmiotem analizy są tzw. „efekt echa”, parataksa, strukturalne paralelizmy różnego typu, jak również lingwistyczne powtórzenia, w które obfituje tekst.Rozdział drugi poświęcony jest książce „Cieplarnia nad Rzeką Wschodnią" jako kolejnej powieści w dorobku Muriel Spark, w której użyte zostały elementy nadprzyrodzone. Powieść ta jest ostatnią w której autorka wykorzystała elementy fantastyczne. Spark stworzyła tutaj wizję współczesnego Hadesu. W tytułowej cieplarni bohaterom przyszło cierpieć męki fantasmagorycznego przedłużenia własnego życia, mimo że od dawna nie żyją (wszystkie postaci zginęły na skutek ataku bombowego, podczas drugiej wojny światowej). Powieść cechuje się zawiłą fabułą i obfituje w detale zaczerpnięte z innych dzieł literatury.Wizja współczesnego, nowojorskiego czyśćca, stworzona przez Spark w powieści, jest pokrótce opisana, po czym następuje szczegółowa analiza intertekstualnych odniesień zawartych w powieści, takich jak: mitologia grecka i chrześcijańska, poemat mistyczny „Chmura niewiedzy", „Boska komedia", „Piotruś Pan", „Chytrus" i „Przy drzwiach zamkniętych". Wspomniane są również aluzje biblijne, a w szczególności znaczenie wschodniej strony świata. Analizie poddane zostają również inspiracje i związki z innymi gatunkami literackimi, takimi jak: narracje o zombie, opowiadania grozy czy thriller szpiegowski.Praca wskazuje także na intertekstualne związki omawianych powieści z innymi utworami samej Spark.W końcowej części pracy omawiam także powiązania między powieściami Spark zawierającymi elementy fantastyczne a tekstami postmodernistycznymi, jak również z gatunkiem antypowieści. W podsumowaniu zauważam, że Spark udaje się osiągnąć w swojej twórczości efekt „fikcji dziwniejszej od prawdy” (Spark 1966, 33; tłum. własne) Dzięki włączeniu do swoich powieści przeanalizowanych elementów fantastycznych.

This thesis investigates the fantastical elements in selected novels by Muriel Spark in connection with the intertextuality of Spark's fiction.The thesis begins with an introduction, in which Muriel Spark is established as a unique phenomenon on the literary scene of the 20th and 21st century. The wide scope of her literary output is commented upon, as she wrote: poems, plays, literary criticism, flash fiction, short stories and novels. Also, her eventful life and her belief that "if fiction is not stranger than truth, it ought to be" (Spark 1966, 33) is referred to.Chapter I briefly discusses Spark's early novels with fantastical elements: "The Comforters" and "Memento Mori". The main body of the chapter, however, focuses upon "The Ballad of Peckham Rye". In this novel, Spark created the memorable persona of the red haired Dougal Douglas, who has remnants of devil-like horns on his head and is afraid of crossing water. All the features mentioned affiliate him with dark powers, suggesting that he may even be the devil incarnate. Dougal's visual aspect and psychological characteristics are analysed, which immediately points to the intertextual realm of diabolical literature. Spark's novel enters into a dialogue with works such as: "The Brothers Karamazov", "Faust", "Master and Margarita" and "Paradise Lost".Furthermore, the affinity between this novel, the oral tradition and the literary ballad is analysed. The novel is scrutinised in terms of its form so as to further illustrate its correlation with the ballad. The so-called "echo effect", parataxis, various structural parallelisms and linguistic repetitions in the novel are discussed as intertextual links to the ballad genre. Chapter II analyses "The Hothouse by the East River" as a further instance of Spark's employment of the fantastic and the intertextual. This novel is the last one in which the author made use of the fantastical. Here Spark created a vision of a modern-day Hades. In the titular hothouse the characters are made to suffer the torments of a hallucinatory projection of their own existences, even though they are long dead (they all died in a bomb attack during the Second World War).The contemporary purgatory of New York City, created by Spark in this novel, is briefly described. This is followed by a minute analysis of the numerous intertextual references the novel exhibits, namely: Greek and Christian mythology, "The Cloud of Unknowing", "Divine Comedy", "Peter Pan", "Pincher Martin" and "No Exit". Biblical overtones are also dealt with, particularly the importance of the east direction is examined in detail. Links and inspirations with other literary genres are also analysed, e.g. zombie narratives, the ghost story and the spy thriller.Besides, intertextual references to other works by Spark are emphasised in both chapters. The final part of this chapter asserts that there is a link between Spark's use of supernatural elements and her postmodern strategies, especially the influence of the nouveau roman.The conclusion reinforces the fact that Spark achieves her wish that fiction should be "stranger than truth" (Spark 1966, 33) by means of incorporating the fantastical elements analysed.