Węgierska architektura art deco i jej tło gospodarcze i społeczne.

The Hungarian art deco architecture and its economic and social background.

Głównym celem niniejszej pracy jest przedstawienie trendów art deco w węgierskiej architekturze. Uznałem za istotne opisać cechy charakterystyczne tego stylu z pomocą konkretnych przykładów. Ponieważ art deco nie było typowo węgierskim zjawiskiem, uznałem za konieczne umiejscowić ten kierunek w kontekście międzynarodowym, ponadto podjąłem próbę przedstawienia tego, jakie czynniki wpłynęły na procesy urbanistyczne z punktu widzenia architektury, oraz jakie gospodarcze, historyczne, polityczne oraz społeczne zjawiska i siły wpłynęły na realizacje architektoniczne.Aktualności pracy nadaje fakt, że niezwykle mało jest wyczerpujących opracowań na temat węgierskiego art deco jako kierunku w kontekście węgierskim. Dopiero po roku 2000 ukazało się kilka artykułów i książek o tej tematyce, jednakże żadne z opracowań nie wyczerpało tematu w jego złożoności.Wstęp pracy zawiera cel i przedmiot pracy, jak również uzasadnienie doboru tematu, ponadto aspekty badań nad tematem, krótkie przedstawienie literatury przedmiotu oraz przedstawienie doboru materiału i wyjaśnienie metodologii badawczej, przedstawia także strukturę pracy. Pierwszy rozdział podejmuje główne problemy art deco jako stylu architektonicznego: jego powstanie oraz środki wyrazu, elementy, które wpłynęły na art deco oraz rolę wystaw, mediów i reklamy w rozprzestrzenieniu się tego stylu. Rozdział drugi zawiera krótki przegląd wydarzeń historycznych, opisany został w nim wpływ rozwoju technicznego na społeczeństwo i architekturę, przedstawiona została także sytuacja ekonomiczna w rozpatrywanym okresie na Węgrzech i analiza epoki Horthy'ego z punktu widzenia budownictwa. W trzecim rozdziale zwięźle przedstawione zostały zjawiska architektoniczne okresu międzywojennego poza art deco. Rozdział czwarty stanowi przedstawienie życia i twórczości Béli Lajty, Istvána Medgyaszay, László Hudeca i Istvána Sajó, w rozdziale piątym znajduje się przegląd najważniejszych węgierskich budynków art deco w kolejności ich powstawania.Główne zagadnienie pracy to: w jaki sposób czynniki gospodarcze, polityczne, społeczne i historyczne wpłynęły na architekturę art deco; używając trzech punktów widzenia, próbowałem na nie odpowiedzieć. Po pierwsze, przedstawiając czterech architektów i ich twórczość, starałem się zrozumieć, w jaki sposób ich dzieło przeszło w fazę art deco i jak ich styl zmieniał się z biegiem lat na podstawie przykładów. Druga dobrana optyka to przegląd najbardziej charakterystycznych budynków art deco w porządku chronologicznym, by wyłoniła się panorama tendencji rozwoju kierunku.Art deco było mniej obecne w latach 1920-tych, lub też nie wydało wybitnych dzieł, a stało się tak w wyniku Wielkiego Kryzysu, polityki zamówień państwowych epoki Horthy'ego oraz szoku po traktacie w Trianon, które to czynniki wpłynęły na powstanie tzw. społeczeństwa neobarokowego.

The scope of this thesis was to explain the art deco trends in Hungarian architecture. I considered using concrete examples as important to describe the characteristics of this style. Since the art deco was not originally Hungarian phenomenon, I found it necessary to place this art movement in the international context, furthermore I tried to present, what factors influenced the urban planning from the architecture point of view and also what kind of economic, historical, political and social phenomena and forces influenced the architectural design.The work is up to date thank to the fact, that there are very few comprehensive studies on art deco architecture in the Hungarian context. Only a few articles and books on that topic have been published since 2000, however, none of them has exhausted the subject in its complexity.The introduction contains the purpose and the subject of the thesis, as well as the aspects of object research, short review of the literature of subject, presentation of the material selection and the explanation of research methodology and also outline the structure of the work. The first chapter addresses the main problems of art deco as an architectural style: its origin and the means of expression, the elements that have influenced art deco, and the role of exhibitions, media and advertising in the spread of this style. The second chapter provides a brief overview of historical events, the impact of technical development on society and architecture, and the economic situation of Hungary in the examined period, and analyzes Horthy's epoch with particular emphasis on the architecture. The third chapter briefly presents the architectural phenomena of the interwar period beyond the art deco. The fourth chapter presents the life and work of Béla Lajta, István Medgyaszay, László Hudec and István Sajó, the fifth chapter contains overview of the most important art deco buildings in Hungary in the order they were created.The main issue of the work is: how the economic, political, social and historical factors influenced the art deco architecture; by using three points of view, I tried to answer that. First of all, by presentating the four architects and their creativity, I aimed to investigate how their work went into the art deco phase and how their style changed over the years on the basis of examples. The second selected optics is an overview of the most characteristic art deco buildings in chronological order, to give a panoramic view of the direction of development.Art deco was less present in the 1920s, or did not produce outstanding works, as it had been in the wake of the Great Depression, Horthy state procurement policies, and the shock caused by the Trianon Treaty, which triggered the so-called Neo-Baroque society.

A dolgozatom fő célja az art deco trendjeinek bemutatása a magyar építészetben. Fontos célnak tekintettem, hogy ismertessem a stílus jellemzőit példák segítségével. Mivel az art deco nem tipikusan magyar jelenség, szükségesnek véltem nemzetközi kontextusban elhelyezni ezt az irányzatot. Továbbá megkísérlem bemutatni, mi hatott a várostervezési folyamatokra építészeti szemszögből a tárgyalt időszakban, és milyen gazdasági, történelmi, politikai és társadalmi jelenségek és erők befolyásolták az építészeti megvalósításokra.A dolgozat aktualitását az adja, hogy igen kevés átfogó feldolgozás született a magyar art decóról mint irányzatról, csak a 2000-es évek óta jelent meg néhány cikk és könyv a témában, azonban még egyik sem fedte le teljesen a téma komplexitását.A dolgozatnak bevezető része a dolgozat célját és tárgyát, illetve a témaválasztás indoklását tartalmazza. Továbbá a kutatás szempontjait, a felhasznált anyag bemutatását és a kutatási módszert magyarázza el és a szakdolgozat struktúráját mutatja be. Az első fejezet az art deco mint építészeti irányzat fő problémáit tárgyalja: az art deco kialakulását és megjelenését, annak formanyelvét, az art deco inspirációit és a kiállítások, média és reklám szerepét az irányzat elterjesztésésében. A második fejezet a Horthy kornak történelmi eseményein rövid áttekintését tartalmazza, elemzi a műszaki fejlődés hatását a társadalomra és építészetre, a gazdasági helyzetet a tárgyalt időszakban Magyarországon. A harmadik fejezetben a vizsgált korszakban az art deco mellett jelen lévő építészeti jelenségek tömör leírása található. A negyedik fejezet a legkiemelkedőbb építész, így Lajta Béla, Medgyaszay István, Hudec László és Sajó István életéről és munkásságáról szól, az ötödik fejezetben pedig a magyar art deco főbb épületeit tárgyalom.A dolgozat fő kérdése, hogyan hatottak a gazdasági, politikai, társadalmi és történelmi faktorok az art deco építészetére. Elsősorban a négy választott alkotó munkásságán keresztül igyekeztem megérteni, hogyan jutottak ehhez az irányzathoz és hogyan változott az évek során a stílus, konkrét példákat bemutatva. A legjellemzőbb magyar art deco épületek tárgyalása az időrendi sorrendben az utolsó részben található.Az art deco kevésbé jelent meg a húszas években, illetve nem rendelkezett kiemelkedő példákkal, és ezért felelős volt a nagy világválság, a Horthy-korszak állami megrendelések politikája és a Trianon-utáni sokk, ami az ún. neobarokk társadalmat teremtette.