Old Zarzecze. Socio-cultural landscape of the village of Zarzecze in the Żywiec district on the eve of the construction of a water dam on the Soła River in Tresna

Na podstawie pracy Stare Zarzecze. Krajobraz społeczno-kulturowy wsi Zarzecze w powiecie żywieckim w przeddzień budowy zapory wodnej na rzece Sole w Tresnej można określić genezę tej miejscowości, jej położenie geograficzne oraz dziejową przynależność polityczną na przestrzeni najważniejszych momentów w historii regionu żywieckiego, do którego wieś od zawsze należała. Żywiecczyzna od wieków nękana była nawracającymi, sezonowymi wylewami rzeki Soły, które niejednokrotnie powodowały groźne w skutkach powodzie. W związku z tym w latach 50. i 60. XX wieku przeprowadzono na Żywiecczyźnie ogromną inwestycję, za sprawą której prawie wszystkie domostwa wsi Zarzecze stały się niepożądanym elementem w planie budowy zbiornika retencyjnego, dziś powszechnie nazywanego Jeziorem Żywieckim. Wyniku tej inwestycji takie miejscowości jak Zadziele i Stary Żywiec zupełnie przestały istnieć, a ich mieszkańcy w rozproszeniu włączyli się do innych, często większych wspólnot miejskich i wiejskich. Zarzecze, dzięki warunkom geograficznym uległo jedynie transformacji. Obszar zalewu objął terany mieszkalne, powyżej zalewu natomiast, większość mieszkańców posiadała swoje pola uprawne, na które przeniosła się wraz z całym dobytkiem. W przed dzień budowy Zapory Wodnej na rzece Sole w Tresnej, którego bezpośrednią konsekwencją była budowa retencyjnego zbiornika żywieckiego, wieś Zarzecze prężnie się rozwijała. Dopiero co powiększono budynek Szkoły Podstawowej (1954) i Remizę Ochotniczej Straży Pożarnej (1950) kiedy zapadła decyzja o konieczności opuszczenia przez mieszkańców obszaru zalewowego. Zarzecze przed tą transformacją liczyło ponad 1000 mieszkańców, którzy zajmowali się wikliniarstwem, pracą w okolicznych fabrykach i w niewielkim stopniu rolnictwem. Społeczność kultywowała tradycje wywodzące się z kultury Górali Żywieckich jak choćby Noworoczne Dziady. Prawie cała wieś wyznawała katolicyzm i uczęszczała do kościoła w Starym Żywcu. W związku z koniecznym przesiedleniem więzi społeczne między mieszkańcami uległy w wielu przypadkach zerwaniu lub znacznemu osłabieniu. Współcześnie mieszkańcy nadal tworzą jednak odrębną, zżytą ze sobą wspólnotę, podtrzymują lokalne tradycje, dbając przy tym o swoją własną zarzecką parafię. Budowa zbiornika retencyjnego i zapory wodnej na rzece Sole w Tresnej miała ogromny wpływ na życie mieszkańców lokalnych miejscowości. W pracy autor stara się zilustrować krajobraz społeczno-kulturowy wsi Zarzecze, która dzięki ukształtowanemu poczuciu wspólnoty i konieczności dbania o jej dobro nie odeszła w niepamięć a w zmienionym kształcie i strukturze funkcjonuje do dziś. Krajobraz społeczno-kulturowy wsi Zarzecze w powiecie żywieckim znacznie się zmienił pod wpływem koniecznego przesiedlenia. Obecnie jest ona miejscowością turystyczną, która waloru tego nabrała właśnie dzięki inwestycji, za sprawą której kilkaset rodzin zmuszonych było do opuszczenia swoich gniazd rodzinnych. Najstarsi mieszkańcy Zarzecza z sentymentem jednak wspominają tzw. „stare” Zarzecze. W ich wspomnieniach przewija się często motyw wielkiej zażyłości, otwartości i serdeczności mieszkańców względem siebie.

Based on the work in Stare Zarzecze. The socio-cultural landscape of the village of Zarzecze in the Żywiec district on the eve of the construction of the dam on the Soła River in Tresna, we can define the genesis of this town, its geographical location and historical political affiliation in the most important moments in the history of the Żywiec region, to which the village has always belonged. For centuries, the Żywiec region has been plagued by the recurring, seasonal floods of the Soła River, which often resulted in serious floods. Therefore, in the 1950s and 1960s, a huge investment was carried out in the Żywiec region, thanks to which almost all houses of the Zarzecze village became an undesirable element in the plan to build a retention reservoir, today commonly called Żywiec Lake. As a result of this investment, towns such as Zadziele and Stary Żywiec completely ceased to exist, and their inhabitants dispersed into other, often larger urban and rural communities. Zarzecze, thanks to its geographical conditions, has only been transformed. The area of the lagoon covered residential areas, while above the lagoon most of the inhabitants had their own arable lands, to which they moved with all their belongings. Before the day of the construction of the Water Dam on the Sola River in Tresna, the direct consequence of which was the construction of a retention reservoir in Żywiec, the village of Zarzecze was developing rapidly. The building of the Primary School (1954) and the Firehouse of the Volunteer Fire Department (1950) were just enlarged, when it was decided that the inhabitants had to leave the floodplain. Before this transformation, Zarzecze had over 1000 inhabitants, who were engaged in wicker farming, working in nearby factories and, to a small extent, in agriculture. The community cultivated traditions deriving from the culture of the Żywiec Highlanders, such as the Dziady Noworoczne. Almost the entire village professed Catholicism and attended the church in Stary Żywiec. In connection with the necessary resettlement, social ties between the inhabitants were in many cases broken or significantly weakened. Today, however, the inhabitants still form a separate, close-knit community, maintain local traditions, while caring for their own parish in Zarzecze.The construction of a storage reservoir and a water dam on the Sola River in Tresna had a huge impact on the lives of local residents. In the work, the author tries to illustrate the socio-cultural landscape of the village of Zarzecze, which, thanks to the shaped sense of community and the need to care for its good, has not been forgotten and functions in a changed shape and structure to this day. The socio-cultural landscape of the village of Zarzecze in the Żywiec poviat changed significantly due to the necessary resettlement. Currently, it is a tourist destination, which gained this value thanks to the investment, thanks to which several hundred families were forced to leave their family nests. The oldest inhabitants of Zarzecze, however, fondly remember the so-called "Old" Zarzecze. In their memories there is often a theme of great intimacy, openness and cordiality of the inhabitants towards each other.