Atopias of Johann Georg Hamann

Bibliogr., netogr. s. 375-397. Indeks

Johann Georg Hamann, niemiecki filozof i teolog drugiej połowy osiemnastego wieku, ekscentryczny mistrz stylu, pisał utwory, które stanowiły wyzwanie dla ówczesnych czytelników i pozostają nim do dziś. Hamann stosował idiosynkratyczne strategie pisarskie, posługiwał się aluzjami i ironią, zderzał ze sobą cytaty i kryptocytaty, a swoją argumentację formułował za pomocą metafor, analogii i obrazów. Monografia Atopie Johanna Georga Hamanna proponuje oryginalny klucz do zrozumienia tego osobliwego pisarza i jego utworów, a jest nim tytułowa kategoria atopii (od gr. ἄτοπος - nie na miejscu, niedorzeczny, absurdalny), która, starannie zrekonstruowana, zostaje odniesiona do różnych aspektów życia i pisarstwa Hamanna. Autor ten utożsamia się z Sokratesem, postacią najważniejszą dla filozoficznego rozumienia atopii, a swoje pisarstwo określa platońską metaforą otwieranej figurki sylena, szpetnej na zewnątrz, lecz skrywającej w swoim wnętrzu złocony posążek bóstwa - skarb luterańskiej ortodoksji. Anna Żymełka-Pietrzak rekonstruuje atopiczny sokratyzm Hamanna na tle innych sokratyzmów epoki, analizuje przyjmowane przez Hamanna maski Sylena, satyra, Pana i koźlego proroka, by w kolejnym kroku zinterpretować Hamannowski stylistyczny eksces jako wyraz teologii języka, której modelem są jednocześnie chrześcijańska nauka o uniżającym się Bogu i żydowska kabała. Na koniec autorka prezentuje atopiczną hermeneutykę Hamanna, kładącą nacisk na negatywne strategie badania granic rozumienia, uzupełnioną o topikę atopii, czyli katalog figur niedopasowania i braku zakorzenienia wyrażających niestabilną pozycję autora i filozofa. Książka napisana przejrzystym językiem, dobrze osadzona w literaturze przedmiotu, ukazuje osobliwość myśli Hamanna w kontekście osiemnastowiecznych debat, a jednocześnie – przy zachowaniu naukowego dystansu – z zaangażowaniem przedstawia go jako myśliciela nadal aktualnego.

Johann Georg Hamann, a German philosopher and theologian of the second half of the eighteenth century, an eccentric master of style, wrote works that challenged the readers of his time and remain so today. Hamann employed idiosyncratic writing strategies, used allusions and irony, juxtaposed quotations and quasi-quotations, and formulated his argumentation with the means of metaphors, analogies and images. The monograph Atopias of Johann Georg Hamann offers an original key to understanding of this peculiar writer and his works: it is the category of atopia (from the Greek word ἄτοπος – “out of place”, “illogical”, “absurd”), which, carefully reconstructed, has been applied to various aspects of Hamann's life and writing. Hamann identified himself with Socrates, the most important figure for the philosophical understanding of atopia, and described his writing with the Platonic metaphor of a Silenus figurine, ugly on the outside but hiding a gilded statue of a deity inside - the treasure of Lutheran orthodoxy. Anna Żymełka-Pietrzak reconstructs Hamann's atopic Socratism against the background of other Socratisms of the era, analyses Hamann's masks of Silenus, the satyr, Pan and the goat prophet, and then interprets Hamann's stylistic excesses as an expression of his theology of language modelled both on the Christian doctrine of the humbling of God and the Jewish Kabbalah. Finally, the author presents Hamann's atopic hermeneutics, which highlights the negative strategies for exploring the boundaries of understanding. This hermeneutics has been complemented by the topics of atopia, a catalogue of figures of incompatibility and lack of rootedness, which express the unstable position of the author and philosopher. Written in clear language and well-grounded in the scholarly literature, the book reveals the peculiarity of Hamann's thought in the context of eighteenth-century debates, and at the same time, while maintaining a scholarly distance, with commitment presents him as a thinker still relevant today.