Polskie kulturemy w Buszu po polsku Ryszarda Kapuścińskiego w przekładzie na język francuski

Polish culture-bound items in Busz po polsku by Ryszard Kapuściński translated into French

Głównym celem niniejszej rozprawy magisterskiej jest znalezienie i zbadanie polskich kulturemów związanych z epoką komunistyczną w Polsce we francuskim tłumaczeniu Buszu po polsku Ryszarda Kapuścińskiego. Badanie kulturemów w Buszu po polsku jest o tyle interesujące, że większość z nich dotyczy słow określających zjawiska lub rzeczy kompletnie nieznane we francuskiej kulturze, a inne z kolei sa już zapomniane lub nieznane nawet we współczesnej Polsce. Związane jest to oczywiście z epoką, która przeminęła, rzeczywistością, która była specyficzna, czasami wręcz absurdalna. Poza tym temat ten jest interesujący w kontekście tłumaczeniowym, nie tylko ze wzgledu na samą problematykę tłumaczenia elementów innej kultury i wyzwania jakie to stawia tłumaczowi, ale także ze względu na to, że nie ma jednego skutecznego sposobu tłumaczenia kulturemów, każdy z nich wymaga odpowiedniej analizy i użycia innej techniki. Znalezione kulturemy zostały zanalizowane i sklasyfikowane według technik tłumaczeniowych kulturemów Krzysztofa Hejwowskiego. Wybór ten uzasadniony był szerokim wachlarzem rozwiązań jakie proponuje badacz. Poza tym zostały przedstawione także inne pomocne techniki dla tłumacza. Wybór Buszu po polsku był nieprzypadkowy: po pierwsze Busz po polsku to jeden z pierwszych przedstawicieli nowego gatunku, jakim był wówczas reportaż literacki, po drugie autor dzieła, Ryszard Kapuściński nazwany ojcem polskiego reporażu, jest niekwestionowanym mistrzem słowa, wybitnym pisarzem znanym w Polsce i na całym świecie. Ponadto Busz po polsku to jego jedyny zbiór reportaży poświęcony w całości właśnie ojczyźnie. Praca składa się z trzech części. W pierwszej z nich przestawiono reportaż literacki jako gatunek, jego genezę i definicję. Ponadto przedstawiono sylwetkę autora, okoliczności powstania jego dzieła a także zaprezentowano krótką charakterystykę epoki (komunistyczną Polskę w latach 50 i 60). Przestawienie tej epoki jest kluczowe do zrozumienia reportaży Kapuścińskiego. Druga część to przedstawienie technik tłumaczenia kulturemów przydatnych dla tłumaczy, a także zdefiniowanie pojęcia kulturemu. Trzecia część poświęcona jest analizie francuskiego tłumaczenia czterech reportaży: To też jest cała prawda o Nowej Hucie, Ocalony na tratwie, Dom, Daleko. Analiza polega na porównaniu fragmentu tekstu źródłowego wraz z jego tłumaczeniem na język francuski, nazwaniem techniki użytej przez tłumaczkę, dodaniem komentarza wyjaśniającego konktekst, a także oceny. Jak pokazuje ta rozprawa, tlumaczenie kulturemów jest interesujące, ale jednocześnie trudne. Po pierwsze tłumacz zawsze będzie kims obcym względem innej kultury i zawsze będzie musiał mierzyć się z obcością, więc jest to poniekąd związane z jego zawodem, ale wiąże się to z tym, że zawsze jakieś zjawisko w innej kulturze nie będzie dla niego do konca zrozumiałe. Po drugie nie ma jednego uniwersalnego sposobu tłumaczenia kulturemów. Każdy z nich jest inny, ma swój kontekst, kryje się za nim określone zachowanie, stereotyp czy rzeczywistość i tylko takie indywidualne podejście do jego analizy gwarantuje nam sukces w tłumaczeniu. Po trzecie, na podstawie zbadanych kulturemów w tej rozprawie możemy stwierdzić, że techniki tłumaczeniowe kulturemów zaproponowane przez Krzysztofa Hejwowskiego sprawdzają się do ich analizy, wydają się być kompletne i pozwalają właściwie nazwać technikę użytą przez tłumacza, przez co są też świetną pomocą dla tlumaczy.

The main object of this master thesis is to find and examine Polish culture-bound items in Busz po polsku by Ryszard Kapuściński translated into French related to the communist period in Poland. The study of culture-bound items is interesting because most of them concern words describing phenomenons or things completely unknown in French culture, while others are already forgotten or unknown even in contemporary Poland. This is obviously related to the communist period that has passed when the reality was specific, sometimes even absurd. Besides, this topic is interesting not only in the context of translation. First of all it is because of the problem of translating elements of another culture and put up the challenges to the translator. Secondly it is because lack of the single effective way of translating the culture-bound items. Each of them requires proper analysis and the use of a different technique. The found culture-bound items were analyzed and classified according to Krzysztof Hejwowski's culture-bound items translation techniques. This choice was justified by the wide range of solutions proposed by the researcher. Moreover, other helpful techniques for the translator were also presented. The choice of Busz po polsku was not accidental: first and foremost, Busz po polsku is that book is the pioneer of a new genre, which at that time was literary journalism. Secondly, the author, Ryszard Kapuściński, called the father of Polish journalism, is an unquestionable master of words, an outstanding writer known in Poland and all over the world. Moreover, Busz po polsku is his only collection devoted entirely to his country. This master thesis contains three chapters. The first one presents literary journalism as a genre, its genesis, and definition. In addition, the author's biography, the circumstances in which his work was created, and a brief description of the times of Polish communism in the 1950s and 1960s were presented. This period is crucial to understanding Kapuściński's journalism. The second part is a presentation of the techniques of culture-bound items translation useful to translators, as well as a definition of culture-bound item. The third part is devoted to an analysis of the French translation of the four reportages: To też jest cała prawda o Nowej Hucie, Ocalony na tratwie, Dom, Daleko. The analysis consisted in comparing a extract of the source text with its translation into French, naming the technique used by the translator, adding a commentary explaining the context, as well as an evaluation. As this master thesis shows, culture-bound items translation is interesting, but at the same time. Firstly, a translator will be always a ,,stranger’’ to another culture and will always have to deal with strangeness, so it is somewhat connected to his profession. It also means that there will always be phenomenon in another culture that he will not fully understand. Secondly, there is no one universal way of translating culture-bound items. Each of them is different, has its own context, describe a particular behaviour, stereotype, or reality, and only such an individual approach to its analysis is the best way to deal with. Thirdly, based on the culture-bound items analyzed in this master thesis, we can conclude that the translation techniques proposed by Krzysztof Hejwowski work well for their analysis, they seem to be complete and allow to properly name the technique used by the translator, which also makes them a great help for translators.

L'objectif principal de ce mémoire de maîtrise est de trouver et d'examiner les culturèmes polonais liés à l'ère communiste en Pologne dans la traduction française du livre Busz po polsku de Ryszard Kapuściński. L'étude des culturèmes dans ce livre est intéressante dans la mesure où la plupart d'entre eux concerne les mots décrivant des phénomènes ou des choses totalement inconnus dans la culture française, tandis que d'autres sont déjà oubliés ou inconnus même en Pologne. Cela est bien sûr lié à une époque communiste qui s’est terminée, à une réalité qui était spécifique, parfois même absurde. Aborder ce sujet est intéressant dans le contexte de traduction, non seulement en raison des problèmes de traduction d’autres éléments culturelles et du défi qu’elle pose au traducteur, mais parce qu’il n’existe pas la méthode unique et efficace de la traduction des culturèmes. Chacun d’entre eux nécessite une analyse profonde et une technique différente. Les culturèmes trouvés ont été analysés et classés selon les techniques de Krzysztof Hejwowski. Ce choix était justifié par un grand nombre de solutions que le chercheur a proposé. De plus, d’autres techniques utiles pour le traducteur ont été présentées. Le choix du Busz po polsku n’était pas fortuit : d’une part, Busz po polsku est l’un de premiers représentants du nouveau genre, qui était à l’époque le reportage littéraire; d’autre part, l’auteur de l’ouvrage; Kapuściński, appelé le père du reportage polonais était un maître incontestable des mots, un écrivain éminent connu en Pologne et dans le monde entier. Busz po polsku est d’ailleurs son seul recueil de reportages consacré entièrement à son pays d’origine. Le mémoire comprend trois parties. La première présente le reportage littéraire en tant que genre, sa genèse et sa définition. En outre, il est présenté la biographie de l'auteur, les circonstances dans lesquelles son œuvre a été créée et une brève description de l'époque (la Pologne communiste des années 1950 et 1960). La présentation de cette époque est cruciale pour comprendre les reportages. La deuxième partie est consacrée aux techniques de la traduction des culturèmes utiles aux traducteurs, ainsi qu'à une tentation de définir un terme culturème. La troisième partie est une analyse de la traduction française les quatre reportages : To też jest cała prawda o Nowej Hucie, Ocalony na tratwie, Dom, Daleko. L'analyse consiste à comparer un fragment du texte source avec sa traduction en français, à nommer la technique utilisée par la traductrice, à ajouter un commentaire expliquant le contexte, ainsi qu'une évaluation. Le présente étude montre que la traduction des culturèmes est une activité intéressante, mais à la fois difficile. Tout d’abord, un traducteur sera toujours «étrange» à une autre culture et devra toujours faire face à l’Autre, ce qui signifie qu’il y aura toujours des phénomènes dans une autre culture qu’il ne comprendra pas entièrement. Il a été observé qu’il n’existe pas un seul moyen universel de traiter les culturèmes dans la traduction. Chaque culturème est unique et il a son propre contexte qui détermine un certain comportement ou une certaine réalité. Seulement une approche individuelle et une analyse complexe du chaque example garantit le succès du traducteur. En outre, il a été observé, sur la base des culturèmes étudiés dans ce travail, que les techniques de la traduction des culturèmes proposées par Hejwowski fonctionnent bien pour leur analyse, semblent être complètes et permettent de nommer correctement la technique utilisée par la traductrice, ce qui en effet est un grand outil pour les traducteurs.