Cranial trepanations in ancient Central Andes

Bibliogr. s. 21-23

Artykuł poświęcony jest wykonywaniu zabiegu trepanacji czaszki w prekolumbijskich Andach Środkowych. Przed połową XIX wieku panowało przekonanie, że rdzenni mieszkańcy Nowego Świata nie byli w stanie pojąć medycznego sensu takiego zabiegu, zaś rejestrowane czasem przez podróżników przypadki otwierania czaszki uważano za element praktyk rytualnych. Dzięki odkryciom archeologicznym dokonanym w ostatnich dekadach XIX wieku oraz przez cały wiek XX stało się jasne, że na terenie Andów Środkowych trepanacje wykonywano już dwa tysiące lat przed przybyciem konkwistadorów i przynajmniej połowa zabiegów kończyła się sukcesem. W okresie istnienia imperium Inków (1430-1533) skuteczność zabiegu sięgała 80-90%. Jednocześnie (jest to o tyle bardziej znaczące, że) w czasach prekolumbijskich nie znano pisma w naszym rozumieniu, nie było również uniwersytetów ani szkół medycznych. W artykule wykazano, że na rozwój sztuki trepanacji bezpośredni wpływ miały konflikty i działania wojenne, które co jakiś czas wybuchały w różnych częściach Andów od końca I tysiąclecia p.n.e. do momentu przybycia Hiszpanów. Zaprezentowano ponadto często pomijane kwestie, jakimi są antyseptyka oraz koncepcje choroby w starożytnych Andach.

The article focuses on the practice of performing cranial trepanation in Pre-Columbian Central Andes. Before mid-19th century there was a belief that the native people of the New World were not able to embrace the medical significance of such procedure. In that time all known examples of cranial trepanation were considered to be an element of ritual practice. Archeological discoveries made in the last decades of 19th century and throughout 20th century revealed that cranial trepanations were conducted over 2000 years before the arrival of conquistadors and at least half of those procedures ended successfully. In the Inca period the effectiveness level of this operation reached up to 80-90%. Significance of this fact rises when one acknowledges that in the pre-Columbian period neither writing nor medical schools or universities were known. Moreover, the article puts forward a theory that the development of cranial trepanation was influenced by conflicts and wars in different parts of Andes from the decline of 1st millennium BC till the arrival of Spaniards. In addition to that, frequently neglected issues such as the ancient conceptions of illness and the problem of antiseptics were presented.