Zakarpattia. Unstable past, difficult future

Tematem niniejszej pracy jest niestabilna przeszłość oraz niełatwa przyszłość Zakarpacia. Wpływ na wybór tematu wywarła przede wszystkim niepopularność najbardziej wysuniętego na zachód obszaru państwa ukraińskiego. Determinantą był również fakt, iż będący od 1991 r. częścią niepodległej Ukrainy obwód zakarpacki graniczy z Polską, a granica ta jest jednocześnie granicą Unii Europejskiej oraz NATO. Szczególną uwagę zwróciła także odwieczna wieloetniczność regionu. Do powstania pracy przyczyniły się też obserwacje i przemyślenia wynikające z zainteresowania historią i geografią Europy, a także geopolityką i stosunkami międzynarodowymi. Ponadto zamiłowanie do majestatycznych i tajemniczych Bieszczad zachęciło do poznania miejsca, które znajduje się po ich drugiej stronie.Sytuacja Rusinów karpackich i mniejszości węgierskiej na Zakarpaciu wpisuje się w zakres Studiów Europejskich oraz obecne wyzwania stojące przed Europą Środkowo-Wschodnią. Powyższa tematyka nie należy dziś do rozpowszechnionej, lecz jest aktualna i obecna w międzynarodowej dyskusji oraz wywołuje liczne kontrowersje. Z uwagi na złożoność problemu i koegzystencję obu wspomnianych mniejszości praca jest jedną z niewielu, które ukazują dzieje Rusi Zakarpackiej i jej mieszkańców od prehistorii do współczesności z perspektywy holistycznej.Celem niniejszej pracy jest wieloaspektowe przedstawienie Zakarpacia, analiza jego zawiłej historii, zobrazowanie zmiennego położenia geopolitycznego na przestrzeni wieków oraz ukazanie kluczowych czynników kształtujących rzeczywistość.Za główną hipotezę badawczą przyjęto stwierdzenie, że Zakarpacie było i jest obszarem niestabilnym i wciąż podatnym na wpływy i działania zarówno sił wewnętrznych, jak i zewnętrznych, które wykorzystują obecność na jego terenie przedstawicieli wielu narodów, kultur oraz religii.Niniejsza praca, która ma odpowiedzieć na powyższe pytania, składa się z czterech rozdziałów, z których pierwsze trzy mają charakter teoretyczny, a ich struktura wynika z chronologii oraz materii. Rozdział czwarty jest natomiast rozdziałem badawczym. Pierwszy rozdział pracy poświęcony jest dziejom Zakarpacia, począwszy od czasów prehistorycznych do 1991 r. z uwzględnieniem czynników, wydarzeń oraz postaci, które wywarły wpływ na losy regionu oraz przyczyniły się do rozwoju świadomości narodowej i historycznej Rusinów karpackich. Szczególna uwaga zostanie skupiona na sytuacji Zakarpacia pod panowaniem dynastii Habsburgów w okresie od XVII do XX wieku. Drugi rozdział pracy dotyczy Rusinów, mniejszości węgierskiej oraz sytuacji politycznej i społeczno-gospodarczej Zakarpacia w latach 1991-2013 i również ukazuje kluczowe czynniki, ważne wydarzenia i wpływowe postacie. Trzeci rozdział pracy podobnie jak rozdział drugi przedstawia Karpatorusinów, węgierską diasporę, sytuację polityczną i społeczno-gospodarczą obwodu zakarpackiego po roku 2013 i zawiera współczesne czynniki, wydarzenia oraz postacie istotne dla tematu. Czwarty rozdział pracy zawiera analizę badań własnych dotyczących regionu Zakarpacia oraz zamieszkujących go Rusinów oraz Węgrów.Jako metodę badawczą w pracy zastosowano analizę licznych źródeł i zróżnicowanej literatury oraz dogłębną analizę danych statystycznych dotyczących obwodu zakarpackiego. Wykorzystano również metodę ilościową w postaci sondażu diagnostycznego na temat Zakarpacia i jego mieszkańców, który przeprowadzono wśród obywateli Polski, Węgier i Ukrainy, a także wśród osób przynależących do społeczności rusińskiej. W badaniach, które ukazały poziom wiedzy oraz opinie mieszkańców Europy Środkowo-Wschodniej i Ameryki Północnej odnośnie regionu Zakarpacia wzięło udział łącznie 1377 osób.

The subject of this work is the unstable past and difficult future of Zakarpattia. The choice of the topic was primarily influenced by the unpopularity of the westernmost area of the Ukrainian state. Another determinant was the fact that the Zakarpattia Oblast, which has been part of independent Ukraine since 1991, borders with Poland, and this border is also the border of the European Union and NATO. Particular attention was also drawn to the age-old multiethnicity of the region. The work was also influenced by observations and reflections resulting from his interest in the history and geography of Europe, as well as geopolitics and international relations. In addition, the passion for majestic and the mysterious Bieszczady Mountains encouraged us to get to know the place that is on the other side of them. The situation of the Carpatho-Rusyns and the Hungarian minority in Zakarpattia is part of the scope of European Studies and the current challenges facing Central and Eastern Europe. The above topic is not widespread today, but it is current and present in the international discussion and causes numerous controversies. Due to the complexity of the problem and the coexistence of both minorities, the work is one of the few that show the history of Carpathian Ruthenia and its inhabitants from prehistory to the present day from a holistic perspective. The aim of this paper is to present Zakarpattia in many aspects, to analyse its intricate history, to illustrate its changing geopolitical location over the centuries and to show the key factors shaping reality. The main research hypothesis was the statement that Zakarpattia was and is an unstable area and still susceptible to the influence and actions of both internal and external forces, which take advantage of the presence of representatives of many nations, cultures and religions on its territory. This work, which is to answer the above questions, consists of four chapters, the first three of which are theoretical in nature, and their structure results from chronology and matter. The fourth chapter is a research chapter. The first chapter of the work is devoted to the history of Zakarpattia, from prehistoric times to 1991, including factors, events and people who influenced the fate of the region and contributed to the development of national and historical awareness of the Carpatho-Rusyns. Particular attention will be focused on the situation of Zakarpattia under the rule of the Habsburg dynasty in the period from the 17th to the 20th century. The second chapter of the work concerns the Rusyns, the Hungarian minority and the political and socio-economic situation of Zakarpattia in the years 1991-2013 and also shows key factors, important events and influential figures. The third chapter of the work, like the second chapter, presents the Rusyns, the Hungarian diaspora, the political and socio-economic situation of the Zakarpattia Oblast after 2013 and contains contemporary factors, events and figures important for the topic. The fourth chapter of the work contains an analysis of the author's own research on the Zakarpattia region and the Ukrainians, Hungarians and Carpatho-Rusyns living there. As a research method, the analysis of numerous sources and diverse literature as well as an in-depth analysis of statistical data on the Zakarpattia Oblast were used in the work. A quantitative method was also used in the form of a diagnostic survey on Zakarpattia and its inhabitants, which was conducted among citizens of Polish and Hungarian and Ukraine, as well as among people belonging to the Rusyn community. A total of 1377 people took part in the research, which showed the level of knowledge and opinions of the inhabitants of Central and Eastern Europe and North America regarding the Zakarpattia region.