Olivier Messiaen and "Hindu rhythms" : inspiration, pretext, trans-cultural composition?

Praca mierzy się z problematyką obecności elementów rytmiki indyjskiej w twórczości francuskiego kompozytora Oliviera Messiaena (1908-1992). Jako iż Messiaen czerpał wiedzę o rytmach indyjskich z Encyclopédie de la Musique (ed. Albert Lavignac, 1921), które z kolei opiera się w tym względzie przede wszystkim na XIII-wiecznym sanskryckim traktacie Saṅgīta-Ratnākara, powstaje złożony łańcuch inspiracji i powiązań, którego wszystkie ogniwa zasługują na uwagę. Praca zawiera charakterystykę najważniejszych cech rytmiki indyjskiej, ze szczególnym uwzględnieniem tych systemów, które w największym stopniu miały wpływ na Messiaena, tj. deśī i Karnatak; rys poświęcony postaci kompozytora; rekapitulację analizy indyjskich rytmów dokonanej przez Messiaena w tekstach teoretycznych (Technique de mon langage musical (1944), Traité de Rythme, de Couleur, et d'Ornithologie (posthum.)); analizę wybranych przykładów zastosowania tāla w utworach; próbę oceny i interpretacji myśli i praktyk Messiaena w tym zakresie. Jak wynika z przeprowadzonej analizy, działalność Messiaena należałoby zaklasyfikować pomiędzy biegunami bezrefleksyjnego orientalizmu (w znaczeniu nadanym temu terminowi przez E. Saida) a świadomego kształtowania kompozycji międzykulturowej.

The text deals with the problem of the presence of elements of Indian rhythmics in the work of the French composer Olivier Messiaen (1908-1992). Since Messiaen drew his knowledge about Indian rhythms from the Encyclopédie de la Musique (ed. Albert Lavignac, 1921), which, in turn, is based in this respect primarily on the Sanskrit treatise Saṅgīta-Ratnākara from the 13th century, there arises a complex chain of inspirations and interrelations, all links of which deserve to be taken into account. The text contains a characteristic of the most important features of Indian rhythmics, special attention paid to the systems which inspired Messiaen the most, viz. deśī and Karnatak; a sketch of the composer's person; a recapitulation of the analysis of Indian rhythms, carried out in the theoretical texts of Messiaen (Technique de mon langage musical (1944), Traité de Rythme, de Couleur, et d'Ornithologie (posthum.)); an analysis of the chosen examples of implementation of tāla in the musical works, an attempt to value and interpret Messiaen's thought and praxis in this respect. As the analysis carried out shows, Messiaen's work should be classified somewhere in between the extremes of non-reflexive orientalism (as the term is to be understood according to E. Said) and conscious trans-cultural composition.