Slavic demonology in nineteenth-century Russian literature of horror - selected examples

W swojej pracy skupiłam się na zagadnieniu wykorzystywania demonologii słowiańskiej w rosyjskiej literaturze pierwszej połowy XIX wieku. Postaciami, które szczególnie często pojawiają się w utworach są czarownice i diabły. Zwłaszcza w twórczości Mikołaja Gogola znajduje się liczne grono wiedźm i diabłów, przedstawionych w różnorodny sposób, od humorystycznego, wręcz komicznego po poważny, a nawet niebezpieczny. W omawianych przeze mnie utworach występują trzy postaci czarownic i dwie diabłów. Do grona postaci o diabelskiej proweniencji można także zaliczyć wija. Basawriuk, czyli diabeł z opowiadania Noc świętojańska wykorzystuje słabość Piotrusia i posługuje się nim do własnych celów. Dopiero jednak wiedźma doprowadza chłopca do zguby. W Nocy wigilijnej i czarownica, i diabeł zostali przedstawieni w sposób humorystyczny, ulegli silnemu uczłowieczeniu. W tym utworze to człowiek tryumfuje nad siłami nadprzyrodzonymi, jest od nich sprytniejszy i mądrzejszy. Nastrój ulega diametralnej zmianie w Wiju – tutaj siły nadnaturalne stają się niebezpieczne. Pragną klęski człowieka i dążą do jego zguby. Ofiarą wiedźmy w tym utworze staje się Choma Brut, młodzieniec kierujący się przyziemnymi pobudkami i pozbawiony życia duchowego. Somow pragnie, by literatura stała się narodowa. Według niego może to zostać osiągnięte przez ludowość literatury. Wykorzystywanie motywów demonologicznych jest więc dla niego elementem realizacji własnego pomysłu na rosyjską literaturę i jednocześnie wyrazem sprzeciwu wobec obcych wzorców. Opowiadanie Wilkołak zostało zainspirowane rosyjskim folklorem. W tym utworze fantastyka w ogóle nie ingeruje w życie człowieka, a wilkołak, tradycyjnie postrzegany jako postać niebezpieczna, nabiera tutaj cech komicznych. Ponadto już we wstępie do Wilkołaka Somow w sposób ironiczny apeluje o oryginalność literatury i niebranie przykładów z obcych wzorców. Aleksy Tołstoj natomiast zastosował odmienną niż Somow taktykę. W opowiadaniue Rodzina wilkołaka, zwłaszcza pod względem kompozycyjnym widać wpływy E. T. A. Hoffmanna. Tołstoja można potraktować jako kontynuatora romantycznych tradycji. Rodzina wilkołaka to stylizacja literacka w konwencji opowiadania grozy. Brak tutaj próby racjonalnego wyjaśnienia zdarzeń czy też próby moralizowania, brak także domieszki satyryczno-obyczajowej czy filozoficznej. Utwór ten staje się więc zabawą konwencję o czysto literackiej proweniencji. Wykorzystanie demonologii w literaturze jest więc różnorodne. W pierwszej połowie XIX wieku stało się inspiracją dla rosyjskich pisarzy do tworzenia własnych, oryginalnych utworów lub też, jak w wypadku Somowa, do korzystania ze skarbnicy twórczości ludowej, która, jako wytwór rodzimy, miała stać się podstawą dla nowej, narodowej literatury.

My work is about Slavic demonology in nineteenth-century Russian literature of horror. It talks especially about witches, devils and werewolfs as much popular creatures in literature.